10رێک بۆ کارتێکرنێ ل سەر دلان..

ئەڤە هندەک تیرن بۆ نێچیرکرنا دلان ، ئانکۆ ئەو رێکێن کارتێکرنێ ل دلا دکەن ، چنکی هندەک سالۆخەتن کاریگەیەکا بلەز ل سەر دلان هەیە ، کۆ نینە تۆ ئێک ژڤان تیرا بهاڤێژی ئیلا  دێ دلەکێ بدەستخۆڤە ئینی ڤێجا باش یێ هشیاربە ، ونەفسا خو فێرکە ل سەر دروست هاڤێتنێ دا کۆ بگەهیتە ئارمانجێ ، وبەردەوام داخازا هاریکاریێ ژ خودێ بکە .

رێکا ئێکێ : گرنژین : دبێژن ئەو وەکی خوێ یە دخارنێدا ، وئەڤە بلەزترین تیرە تۆ دلا پێ بدەستخوڤە بینی ، ودگەل ڤێ چەندێ ژی بوتە ب پەرستن و خێر دهێتە هژمارتن ، وەک دحەدیسێدا هاتی: ( فتبسمك في وجه أخيك صدقة ) ئانکۆ : گرنژینا تە د رویێ برایێ تەدا خێرە ، و( عبدالله ابن الحارث )دبێژت :( ما رأيت أحداً أكثر تبسماً من رسول الله صلى الله عليه وسلم). ئانکۆ : من کەس نەدیتیە پتر بگرنژت ژ پێغەمبەری سلاڤ لێبن .

رێکا دووێ : دەستپێکرنا سلاڤێ : ئەڤەژی تیرەکێ دییە ژ تیرێن کۆ ب نیڤا دلان دکەڤن وخودانی نێچیر دکەت ، بەلێ دڤێت ب باشی بهێتە ئاراستەکرن دگەل ڤەکرنا دێم وناڤچاڤا وگەرمیا چونا دەستی ، وئەڤە ژی خێر وپاداشتەکێ مەزنە بو وی یێ ئێکەم جار سلاڤ بکەت ، و الحسن البصري دبێژت : (المصافحة تزيد في المودة)، چونا دەستی ڤیانێ زێدەدکەت .

رێکا سیێ : دیاری (هەدیە)، کاریگەریەکا حێبەتی یا هەی ، کۆ گۆهـ و چاڤ ودلان دگۆهشینت ، ڤێجا هەکە تە بڤێت ئێک حەش تەبکەت یان تو بەردەوام بمینی ل بیرا وی بەردەوام دیاریا بو ئێکدو ئالوگۆر بکەن ، ب تایبەت ل هەلکەفتا،  وپێغەمبەری سلاڤ لێبن : چ جارا دیاری رەت نەدکرن .

رێکا چارێ : بێدەنگی وکێم ئاخفتن ئەو تێ نەبت یا مفا تێدا بت ، وهشیار بی ژ دەنگ بلندکرنێ و پڕبێژیێ د جڤاتاندا ، دڤێت ب ئارامی ئاخافتنەکا جۆان بێژی ، چنکی :(فالكلمة الطيبة صدقة) ئاخافتنا جوان خێرە ، وپتر کاریگەری یا هەی د راکێشانا دلاندا دگەل دۆست دوژمنا ،جارەکێ( عائشة رضي الله عنها )گۆتە جۆهییا :( وعليكم السام واللعنة) ئانکۆ : مرن ونەفرەت ل هەوە بت . پێغەمبەری سلاڤ لێبن گۆتێ : (ل سەر خۆبە یا عائیشا چنکی خودێ د هەمی کاراندا حەش نەرماتیێ دکەت) .متفق عليه.

رێکا پێنجێ : باش گۆهداریێ بکە وبلا تە تورەیێ بێدەنگیێ هەبت و ئاخفتنکەرێ بەرامبەری خۆ نەبڕی ، چنکی پێغەمبەری سلاڤ لێبن ، ئاخفتنکەر چ جارا نەدبڕی هەتا ب دوماهیک هاتبا وهەر کەسێ ڤی سالۆخەتی ل نک خۆ پەیدا بکەت مسۆگەر دێ حەژێکرنا وان بدەستخوڤە ئینت ، ئیمام عەطایێ کورێ رەباحی دبێژت : ( إن الرجل ليحدثني بالحديث فأنصت له كأني لم أسمعه وقد سمعته قبل أن يولد) ئانکۆ : دێ زەلامەک بو من ئاخڤت ، دێ وەسا گۆهداریاوی کەم وخۆ بێدەنگ کەم هەر وەکی من چ جارا گۆهلێنەبووی ، ومن ئەو یا گۆهلێبووی ژبەری ئەو ژدایک ببت .

رێکا شەشێ : سەروبەرێ جوان ورێک وپێک ، وجوانیا جلوبەرگ وبێهنا خۆش ، پێغەمبەر سلاڤ لێبن دبێژت : ( إن الله جميل يحب الجمال ) ئانکۆ : خودێ یێ جوانە و حەش جوانیێ دکەت .
وەک پاقژیا جلوبەرگا ، وکورت کرنا سمبێلا و سەروبەرکرنا ریها، وشەهکرنا پرچێ ، و ژێڤەکرنا میێن بهێن ژێ دهێت وبکارئینانا بێهنێت خۆش ...هتد .

رێکا حەفتێ : دانا مالی وپارەی : چنکی هەر دلەکێ کلیلەکا هەی ، وپارە کلیلە بۆ گەلەک دلان و بتایبەت ل ڤی زەمانی ، پێغەمبەر سلاڤ لێبن دبێژت: هەکە من هندی چیایێ ئوحدێ زێر هەبت من پێخوش نەدبوو سێ شەڤ دسەر من دا دەرباز ببان هەتا من هەمی نەدابا وتشتەک ژ وی زێری نەمابا ل نک من 
 
رێکا هەشتێ : کرنا قەنجیێ وقەتاندنا پێدڤیێن خەلکی ، ئەڤەژی ژ تیرێن کاریگەرە بو راکێشانا دلا ، وەک شاعر دبێژت : 
أحسن إلى الناس تستعبد قلوبهم فـطالما استعـبد الإنـسانَ إحـسانُ.
بەلکۆ دێ بڤێ چەندێ حەژێکرنا خودێ ژی بدەستخوڤە ئینی:( أحبُ الناس إلى الله أنفعهم للناس )ئانکۆ : خوشتڤیترینێ خەلکی ل نک خودێ ئەوە یێ پتر مفای بگەهینیتە خەلکی.
وخودێ دبێژت : { وأحسنوا إن الله يحب المحسنين }. 
دمینمە حێبەتگرتی ژ وان کەسێن عەبدا ب پارێن خو دکرن ومروڤێن ئازاد ب قەنجیا خۆ ناکرن ، وهەرکەسێ قەنجیا وی بەربەلاڤ بت دێ هەڤالێت وی ژی زێدە بن.  . 

رێکا نەهێ : برنا هزرا باش ب یێن بەرامبەر وهێجەت ڤەدیتن بو وان : نینە رێکەک ژڤێ باشتر وساناهیتر بو گەهشتنا دلان ، ڤێجا هزرا باش ژ دەوروبەرێن خو بکە ، وخۆ دویر بێخە ژ برنا گۆمانێت خراب ژ وان  ، وچاڤێت خو نەکە زێرەڤانێ کەسێ وهەر تشتێ ببینی ل گۆر گێولێ خۆ شروڤە بکەی .
 المتنبي دبێژت : 
إذا ساء فعل المرءِ ساءت ظنونه وصـــدق مــــــا يعتاده من توهم.
ڤێجا بەردەوام هێجەتا بو هەڤال وبرایێن خۆ ببینە ، ابن المبارك دبێژت: ( المؤمن يطلب معاذير إخوانه، والمنافق يطلب عثراتهم )ئانکۆ : باوەردار هێجەتا بۆ برایێن خۆ ڤەدبینت ، ومروڤێ دووروی ل دیڤ خەلەتیا دکەڤیت .

رێکا دەهێ : حەژێکرن وڤیانا خۆ بو یێن دی ئاشکرا بکە ورابگەهینە ، هەکە تە حەش ئێکێ کر ، یان جهەکێ تایبەت ل نک تە هەبت ، ڤێ چەندێ بێژێ ، چنکی ئەڤە ژی تیرەکێ دییە بو راکێشانا دلا وئێخسیر کرنا مروڤا . ( إذا أحب أحدكم صاحبه فليأته في منزله فليخبره أنه يحبه )، بمەرجەکێ ئەڤ حەژێکرنە بو خودێ وژبەر خودێ بت چ مەرەمێت دی پێ نەبن ، چنکی ل روژا دۆماهیێ دێ دگەل وی بی یێ تو حەژێ دکەی ، هەر وەکی پێغەمبەری سلاڤ لێبن گۆتی .

ژخودێ دخازم ئەڤ چەند خالە ببنە جهێ مفای بو هەر کەسێ بخوینت وبەلاڤ بکەت ، وبکەتە د تەرازیا خێرێن من و دەیکوبابێن مندا روژا چ تشت مفای نەگەهیننە مرۆڤی ژ دلەکێ پاقژ عەمەلێ چاک پێڤەتر.

✍️ شیڤان شێخەمیری
6.11.2020 ئەینی.