(آفة السهر) ، ئاتافا هشیاریێ
بابەتێ ئەم هەمی پێدڤی ل ڤی سەردەمی

بسم الله الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله :
ژ عەدەتێن خراب یێن کۆ گەلەک ژ خەلکێ ڤی سەردەمی توش بویێ ئەوە: مانا هشیار هەتا بەربەری سپێدێ یان درەنگی شەڤ.
دحەدیسا دروست دا یا هاتی کۆ پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم حەز ژ نڤستنا بەری عەیشا نە دکر ئاخفتنا پشتی عەیشا ژی(1).
ابن حجر دبێژت: چنکی نڤستنا بەری عەیشا دبیت ببیتە ئەگەرێ دەرئێخستنا وێ ژ دەمێ وێ... ومانا هشیار پشتی عەیشا دبیت بیتە ئەگەرێ نڤستنێ بو نفێژا سپێدێ..
وعومەرێ کورێ الخطاب - رضي الله عنه - خەلک دقوتا ل سەر ڤێ چەندێ ، ودگۆت: دەستپێکا شەڤێ بمینن هشیار ولدوماهیا وێ بنڤن(2).

هندەک ژخرابیێن هشیاریێ هەتا درەنگی:

ئێک: دبیتە ئەگەرێ بەرزەکرنا نڤێژا سپێدێ، ڤێجا موسلمان دێ بێ بەهر بت ژئەجرو پاداشتی، ودێ نەفسا خۆ توشی سزایێ خودێ کەت قال تعالى: {فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلاَةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا} [مريم:59]. ڤێجا پشتى ڤان يێن قه‌نجى د گه‌ل هاتییه‌كرن هنده‌ك دويكه‌فتییێن خراب هاتن نڤێژ هه‌ما نه‌كرن، يان ژى ل ده‌مێ وان يێ دورست نه‌كرن، يان نڤێژ ب دورستى نه‌كرن، ودويكه‌فتنا وان تشتان كر يێن ل دويڤ دلچوونێن وان بن، ڤێجا پاشى ئه‌و دێ خرابى وشه‌رمزارییێ د جه‌هنه‌مێ دا بينن. 
ودبێژت: {وَقُرْآَنَ الفَجْرِ إِنَّ قُرْآَنَ الفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا} [الإسراء: 78].  وتو نڤێژا سپێدێ بكه‌، وگه‌له‌ك قورئانێ تێدا بخوينه‌، هندى خواندنا قورئانێیه‌ د نڤێژا سپێدێ دا فريشته‌يێن شه‌ڤێ وڕۆژێ لێ ئاماده‌ دبن. 
دحەدیسا دروست دا یا هاتی کۆ پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم گۆتیە: (هەر کەسێ نڤێژا سپێدێ بکەت ئەو یێ دبن سۆز وپەیمانا خوێدا)(3)
 
دحەدیسا دروست دا یا هاتی کۆ پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم گۆتیە: (ئەو ناچیتە دناڤ ئاگریدا یێ نڤێژێ بکەت ژبەری روژهەلاتنێ و ژبەری روژئاڤابوونێ) ئانکۆ سپێدێ وئێڤاری(4)
 
دوو: دبیتە ئەگەرێ نڤستنێ ونەرابوونێ بو شەڤنڤێژیێ،دەمێ خودایێ مەزن بەحسی بەنیێت خو یێن باوەردار وتەقوادار دکەت ، دبێژت: {كَانُوا قَلِيلاً مِنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ * وَبِالأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ} [الذاريات: 17 - 18] ئه‌و باشێن هه‌ كێمه‌كێ ژ شه‌ڤێ دنڤستن، وان نڤێژ بۆ خودايێ خۆ دكرن،  و ل دويماهییا شه‌ڤێ به‌رى سپێدێ وان داخوازا لێبۆرينا گونه‌هان ژ خودايێ خۆ دكر. 
وهەروەسا دبێژت: {تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ المَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ} [السجدة: 16].  ته‌نشتێن ڤان يێن باوه‌رییێ ب ئايه‌تێن خودێ دئينن ژ نڤينان بلند دبن، ب شه‌ڤێ ڕادبن نڤێژان بۆ خودايێ خۆ دكه‌ن، ژ ترسێن عه‌زابێ دا و ژ به‌ر ب ده‌ستڤه‌ئينانا خێرێ ئه‌و دوعايان ژ خودايێ خۆ دكه‌ن، و ژ وى ڕزقێ مه‌ دايێ ئه‌و مالی د ڕێكا خودێ دا خه‌رج دكه‌ن. 

دحەدیسێدا یا هاتی : کو جبریل هاتە نک پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم ، گۆت: ئەی محمد هندی تە بڤێت بژی بەلێ هەر دێ مری، وتە چ دڤێت بکە بەلێ دێ جزایێ وێ وەرگری، وتە کی دڤێت حەژێ بکەت بەلێ دێ هەر هێلی، وبزانە شەرەف وسەرفرازیا باوەرداری د رابوونا شەڤ نڤێژادایە، وسەربلندیا وی دهندێدا یە خۆ بێ پێدڤی بکەت ژ خەلکی(5).

سێ: پویچ کرنا دەمی ب تشتێ بێ مفا ڤە ، وئەڤ دەمێ هەنێ دێ پرسیارا وی ژتە هێتە کرنێ ل روژا قیامەتێ.
دحەدیسێدا یا هاتی کۆ پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم گۆت: هەردوو پێت عەبدی ل روژا قیامەتێ ژ جهـ نالڤن هەتا پرسیارا عەمرێ وی بکەن کا د چ دا بوراند؟ وژ زانینا وی کا چ پێکر؟ وژمالێ وی کا چاوا ئینا؟ ود چدا مەزاخت؟ و ژ کەلواشێ وی کا د چدا پویچکر (6).
وئەڤە بو وی کەسی یێ دشەڤبێریا حەلالدا ، ژ خو هەکە هشیاریا وی بو تشتێ حەڕام بت وەک بەرێخۆدانا کەنالێت عەسمانی یێت خراب، یان تورێن سوشیالێ (ئەنترنێتێ) یێن خراب ، ویان ژی بەحسکرنا نامویس وشەرەفا موسلمانا ، یان ژبلی ڤان ژی ژ خرابی وکرێتیا، هنگی ئەڤە سەرەرای ڤان گۆنەهان دەمێ خۆژی بەرزەکر دتشتەکێدا کۆ خودایێ مەزن پێ عێجز ببت.

وابن باز -رحمە الله- دبێژت: نەدرستە مروڤێ موسلمان بمینتە هشیار و ئەو هشیاریە ببیتە ئەگەرێ ژدەستدانا نڤێژا سپێدێ ب جماعەت یان د دەمێ وێدا ، خو هەکە ئەڤ هشیاریە بو خاندنا قورئانێ و داخازکرنا زانینێ ژی بت! ڤێجا پا دێ چاوا بت هەکە ئەڤ هشیاریە بو تەلەفزونێ یان یاریێن وەک بلیکانێ ودومینێ ...بت؟ وئەڤ بڤی کاری گۆنەهکارە، وژهەژی سزایێ خودێ یە (7).

چار: زیانێت تەندروستی یێن ژ ئەنجامێ هشیاریێ پەیدا دبن: خودێ شەڤ یا کریە جهێ ڤەحەویانێ بو مروڤا ، خودایێ مەزن دبێژت:
{أَلَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا اللَّيْلَ لِيَسْكُنُوا فِيهِ}[النمل: 86] ئه‌رێ ئه‌وێن هه‌ يێن دره‌و ب ئايه‌تێن مه‌ كرى ما نابينن كو مه‌ شه‌ڤ يا داى دا ئه‌و تێدا ڤه‌حه‌ويێن وبنڤن.

ونڤستن د دەمژمێرێن دەستپێکا شەڤێدا ناهێنە قەرەبوکرن، وزانایا دەستیری یادای هەکە هشیاری بو عیبادەتێ خودێ بت ، یان بەرژەوەندیەکا شەرعی بت، وەک: شەڤنڤێژیێ، یان بانگخوازیێدا ،یان ب فەرمانکرنا بباشیێ و پاشڤە لێدانا ژ خرابیێ، یان داخازکرنا علمێ شەرعی، یان مانا هشیار دگەل مێڤانی، یان هەڤژینێ.

چار: زیانێت تەندروستی یێن ژ ئەنجامێ هشیاریێ پەیدا دبن: خودێ شەڤ یا کریە جهێ ڤەحەویانێ بو مروڤا ، خودایێ مەزن دبێژت:
{أَلَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا اللَّيْلَ لِيَسْكُنُوا فِيهِ}[النمل: 86] ئه‌رێ ئه‌وێن هه‌ يێن دره‌و ب ئايه‌تێن مه‌ كرى ما نابينن كو مه‌ شه‌ڤ يا داى دا ئه‌و تێدا ڤه‌حه‌ويێن وبنڤن.

ونڤستن د دەمژمێرێن دەستپێکا شەڤێدا ناهێنە قەرەبوکرن، وزانایا دەستیری یادای هەکە هشیاری بو عیبادەتێ خودێ بت ، یان بەرژەوەندیەکا شەرعی بت، وەک: شەڤنڤێژیێ، یان بانگخوازیێدا ،یان ب فەرمانکرنا بباشیێ و پاشڤە لێدانا ژ خرابیێ، یان داخازکرنا علمێ شەرعی، یان مانا هشیار دگەل مێڤانی، یان هەڤژینێ.
والحمد لله رب العالمين، وصلى الله وسلم على نبينا محمد، وعلى آله وصحبه أجمعين.
ژێدەر:
(1) صحيح البخاري برقم (568)، وصحيح مسلم برقم (647).
(2) فتح الباري (2/ 73).
(3) صحيح مسلم برقم (657).
(4) صحيح مسلم برقم (634).
(5) مستدرك الحاكم (5/ 463) برقم (7991) وقال المنذري في الترغيب والترهيب (1/ 639) برقم (1213): رواه الطبراني في الأوسط بإسناد حسن، وحسنه الألباني في السلسلة الصحيحة (2/ 507) برقم (831).
(6) سنن الترمذي برقم (2417)، وقال: هذا حديث حسن صحيح.
(7) الفتاوى (1/ 92).
(8) مسند الإمام أحمد (6/ 90) برقم (3603)، وقال محققوه: حديث حسن.