ئەو پرسەیێن فەرە ھەر موسلمانەک بزانیت:

دڤێت بھێتە زانین، کو پەرستن ناھێتە کرن؛ ھەتا بھێتە زانین و نیاسین؛ ئەوێ پەرستن بۆ دھێتە کرن، و ئەو کەسێ ھاتییە ھنارتن بۆ گەھاندنا ئەڤێ پەیامێ، پاش چەوانییا پەرستنێ. لەوما ژ ڤێ چەندێ سێ بنەمایێن فەر دھێنە دیارکرن :

١- معرفة الله = نیاسینا خودێ .

٢- معرفة النبي = نیاسینا پێغەمبەریﷺ .

٣- معرفة الإسلام = نیاسینا دینێ ئیسلامێ .

نیاسینا خودێ: ببەلگەیێن شەرعی و گەردونی دھێتە زانین، لەوما بەرێخودان، و ھزرکرن، دئەڤی گەردونێ ھند بەرفرەھ و رێکخستی، مرۆڤی دگەھینتە وێ قەناعەتێ کو خودایەکێ خودان شیان و زانا یێ ھەیی، دڤێت باوەری ب ھەبوونا وی بھێتە کرن.

و ھەبوونا پەرتوکەکێ کو ببەلگەیێن عەقلی و زانستی ھاتبیتە سەلماندن کو ئەو نە یا دەستێ چ مرۆڤانە بەلکی ئەو ژ دەڤ خودایێ پەروەردگار ھاتییە ھنارتن، فەرمانێت خودێ، و مەرەم ژ ڤێ ژیانێ، و ناڤ و سالوخەتێن وی یێن کامل و دویر ژ ھەر کێماسیەکێ تێدا ھاتینە بەحس کرن، ئەو پێ دھێتە نیاسین.

نیاسینا پێغەمبەریﷺ : مەرەم پێ ئەوە کو بھێتە زانین ئەو محمدێ کورێ "عبداللە" ێ، کورێ "عبدالمطلب" یە، ئەو کورێ ھاشمییە، و ھاشم ژ قورەیشیانە، قورەیشی ژ نفشێ عەرەبانە، و عەرەب ژ توخمێ إسماعيلێ کورێ إبراهيم پێغەمبەرەﷺ

ژیێ خۆ د63 سالان دا دەربازکر، 40 سال دەربازکرییە بەری پێغەمبەراتیێ، و 23 سال پێغەمبەر، و ھنارتیێ پەیاما خودێ تەعالا بۆ، ژیێ خۆ ھەمیێ ب گەھاندنا ئێکانە پەرستنا خودێ و ئاگەھداریکرن ژ شرکێ دەرباز کرییە،

ھەروەسا ئەو 13سێزدە سالان ل مەککەھێ بۆ دویڤدا ھاتە گازیکرن بۆ ئەسمانی و ل وێرێ پێنچ نڤێژ ھاتنە بنەجھ کرن لسەر ئەڤێ ئوممەتێ، و سێ سالان نڤێژ ل مەککەھێ کرییە.

پاش فەرمان لێ ھاتییە کرن ئەو مشەخت بیت بچیتە مەدینێ. و مشەختبوون پێکھاتییە: ژ ڤەگوھاستنێ ژ باژێرێن شرکێ بۆ باژێرێن ئێسلامێ، و ئەڤە کارەکێ فەرە لسەر ئەڤێ ئوممەتێ ھەتا قیامەتێ. ئەو ل باژێرێن شرکێ نەمینن و مشەخت ببن بۆ باژێرێن ئێسلامێ.

و پێغەمبەرﷺ 10 سالان ل مەدینێ بنەجھ بۆ، و ژیانا مایی ل وێرێ دەربازکرییە، و ھەر ل وێرێ فەرمان ب یاسایێن دیتر یێن ئیسلامێ ھاتنە کرن وەکی: کرنا جیھادێ و دانا زەکاتێ و گرتنا ڕۆژیان و بانگدانێ و فەرمانا باشیێ و نەھێلانا خرابیێ...ھتد.

د ژیێ 63 سالیێ دا، ژ سالا 11 مشەختی ل ١٢ ھەیڤا " ربيع الأول " ل ڕوژا دوو شەمبیێ وەغەرکر، ئەز ب دەیک وباب ڤە گوری بم، و ئەو نەخوشترین، و تاریترین ڕوژ بۆ لسەر ئوممەتا ئیسلامێ ھاتە خوار

ھەڤالێن خۆ لسەر ڕێباز و دینەکێ دروست و کامل ھێلا، و نینە ھەر خێرەکا ھەبیت ئیلا بەرێ ئوممەتێ یێ دایێ و دیارکرییە، و ھەر گونەھەکا ھەبیت ئیلا بەرێ ئوممەتێ یێ ژێ وەرگێرایی و ئەو ئاگەھدار کرینە.

نیاسینا ئیسلامێ: یا فەرە ژ دینێ ئیسلامێ بھێتە زانین کو ئەو ھەلگرێ دوو گازیێن سەرەکییە کو ھەر پێغەمبەرەک پێ ھاتییە ھنارتن ئەو ژی:

1- تەوحید کرنا خودێ دکرنا عیبادەتی دا.

2- نە دانانا ھەڤپشکەکی دگەل خودێ.
 

ژێدەرێن سەرەکیێن نیاسینا ئیسلامێ :

1- قورئانا پیروز،

2- سوننەتا پێغەمبەریە ﷺ .

ھەروەسا نیاسینا ئیسلامێ؛ دخوازتە نیاسینا ستوینێت ئیسلامێ وێ یێن باوەریێ، و ئەو یاسا و ڕێبازێن خودێ بۆ مرۆڤا دانایی؛ ھەتا پەرستنا خودێ  ژ ئەگەرێ چاڤلێکرنا کورە نە ھێتە کرن، و ڕامانا باوەریێ ددلێ مرۆڤێ موسلماندا خۆجھ ببیت.

و ئاینێ ئیسلامێ دوماھیک ئایینە خودێ تەعالا کریە سەروەر و لسەر ھەمی ئاینێت دیتر زاڵ کرییە، و دوماھیک پێغەمبەرێ ڤێ ئوممەتێ محمدەﷺ ھاتییە ھنارتن، ھەروەسا خودێ چ ئایینێت دیتر قەبیل ناکەت ژبلی ئیسلاما محمدی ﷺ

پێناسە و جۆرێن تەوحید کرنا خودێ :

تەوحید کرنا خودێ: ئەو باوەریئینانە کو ئافراندن، و رێڤەبرن یا خودێ بتنێ یە، و دڤێت پەرستن ب دلسوزانە، و ژ دل بۆ وی بتنێ بھێتە کرن، و ئەو ھێلانا پەرستنا ھەر ئێکێ دیترە ژبلی خودێ،

و سەلماندنا ناڤ و سالوخەتێن وی یێن کامل، و بێ ھەڤوێنە یە و ئەو ژ ھەر کێماسیەکێ، و قوسیریەکێ بھێنە پاککرن. و بڤێ چەندێ ئەڤێ پێناسێ ھەر سێ جورێن تەوحیدێ  بخوڤە گرت.

تەوحید دبیتە سێ جۆر :

١- تەوحيد کرنا خودێ د خودایەتیێ دا.

٢- تەوحید کرنا خودێ د پەرستنێ دا.

٣- تەوحید کرنا خودێ دناڤ و سالوخەتاندا.

تەوحید کرنا خودێ دخودایەتیێ: ئەوە کو تۆ خودێ تەعالا تاک بکەی دئافراندن و خودانیێ و رێڤەبرنێ دا، و ئەو کارێن تایبەتێن وی ڤە؛ کو کەسێ پێ چێنابیت وەکی خودێ بکەت. وەکی: ساخکرنێ و مراندنێ.

تەوحید کرنا خودێ  دپەرستنێ: ئەوە تۆ خودێ تاک بکەی دکرنا عیبادەتێ دیار و ڤەشارتی دا، ژ کرنا نڤێژێ و سەرژێکرنا قوربانی، و ھاوارکرن و پشتگرێدان...ھتد. و چ ژێ نەھێتە وەرگێران بۆ کەسەکێ دیتر.

تەوحید کرنا خودێ دناڤ و سالوخەتان: مەبەست پێ ئەوە تۆ ھەمی ناڤ و سالوخەتان بۆ خودێ بسەلمینی، یێن خودێ بۆ خۆ سەلماندین د قورئانا پیروز دا، یان ئەوێن  پێغەمبەریﷺ بۆ سەلماندین،

بێ " تأويل " ئانکو : ھێلانا رامانا دیار بۆ ڕامانەکا گومان لێکری بێ بەلگە،  و بێ " تعطيل " ئانکو: ناڤ و سالوخەتێن خودێ بھێنە لادان و ژ ڕامانێ بھێنە کارئێخستن،

ھەروەسا بێ "تحریف" ئانکو: ناڤ و سالوخەتێن خودێ بھێنە گوھورین و لادان ژ ڕامانەکا دروست بۆ ڕامانەکا خەلەت، و بێ " تمثيل " ئانکو: چ ناڤ و سالوخەتێن خودێ نە ھێنە تەشبیھ و ھەڤوێنەکرن ب چ چێکریێن وی سبحانە وتعالی.


كتاب طريق الهجرتين لابن قيم الجوزية ص: 30

عقیدة التوحید للشيخ صالح الفوزان ص: 20

كتاب تيسير العزيز الحميد ص: 17-1.