ئادابێن ئاخفتنێ بۆ ژنکا موسلمان
١-هشیاری پر بێژیێ و ئاخفتنا بێ رامان بە، خودێ تعالی مەزن دبێژیت: (لَّا خَیۡرَ فِی كَثِیرࣲ مِّن نَّجۡوَىٰهُمۡ إِلَّا مَنۡ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوۡ مَعۡرُوفٍ أَوۡ إِصۡلَـٰحِۭ بَیۡنَ ٱلنَّاسِۚ وَمَن یَفۡعَلۡ ذَ ٰلِكَ ٱبۡتِغَاۤءَ مَرۡضَاتِ ٱللَّهِ فَسَوۡفَ نُؤۡتِیهِ أَجۡرًا عَظِیمࣰا[ النساء: ١١٤])
ئانڪو: چو مفا دگه‌له‌ڪ ئاخفتنێ دانينه يا مرۆڤ ب نهێنى ڤه پێ دگه‌ل ئێڪودوو دئاخڤن، ئه‌و تێ نه‌بت ئه‌گه‌ر ئه‌و ئاخفتن ئاخفتنه‌ڪ بت داخواز پێ دانا خێرێ، يان گۆتنه‌ڪا باش، يان پێڪئينانا دناڤبه‌را مرۆڤان دابت، وهه‌چییێ وان ڪاران پێخه‌مه‌ت ڕازيبوونا خودێ بڪه‌ت، ئـه‌وى ئـه‌م دێ جزايه‌ڪێ مه‌زن وبه‌رفره‌هـ ده‌ينێ.
وبزانە خودێ دلوڤانێ ب تە ببەت و تە راستەرێێ بڪەت بۆ رێڪا راست ڪو ێت هەین ئاخفتنا تە لسەر تە دنڤیسن و بۆ تە حسێبە.
خودێ تعالی دبێژیت: (إِذۡ یَتَلَقَّى ٱلۡمُتَلَقِّیَانِ عَنِ ٱلۡیَمِینِ وَعَنِ ٱلشِّمَالِ قَعِیدࣱ * مَّا یَلۡفِظُ مِن قَوۡلٍ إِلَّا لَدَیۡهِ رَقِیبٌ عَتِیدࣱ [ق: ١٧-١٨]) ئانڪو: ئه‌وێ ل لايێ ڕاستێ باشییان دنڤيست، ويێ ل لايێ چه‌پێ خرابییان دنڤيست، هه‌ر گۆتنه‌ڪا ئه‌و بێژت ملياڪه‌ته‌ڪێ لنڪ هه‌ى زێره‌ڤانییێ لێ دڪه‌ت، وگۆتنا وى دنڤيست، وئه‌و ملياڪه‌ته‌ڪێ حازره و بۆ هندێ يێ هاتییه ئاماده‌ڪرن.
بلا ئاخفتنا تە ڪورت و بمفا بیت تێرا هندێ بیت ئەو تشتێ تە دڤێت بگەهینیت.
٢-قورئانێ بخینە و یا حەريص بە لسەر هندێ ڪو تە وردەڪێ رۆژانە هەبیت، پێڪولا بڪە ژبەربڪە هندی بشێێ دا رۆژا قیامەتێ بگەهییە خێرا وێ.
عن عبد الله بن عمر (رضي الله عنهما) عن النبي ﷺ: يقال لصاحب القرآن: اقرأ وارتق ورتّل كما كنت ترتّل في الدنيا فإن منزلتك عند آخر آية تقرؤها. رواه أبو داود والترمذي
ئانڪو: دبێژیتە خودانێ قورئانێ بخینە و بلند ببە وەڪی چەوا تە ددونیایێ دا دخاند، منزیلەتا تە لدەف دوماهیڪ ئایەتە تو دخینی.
٣-بزانە نە ژ جوانیێ یە هەر تشتەڪا تە گوھلێبوو پێ باخڤی، چونڪی ئەڤە مروڤی توشی درەوان دڪەت.
عن أبي هريرة-رضي الله عنه- أن النبيﷺ قال: ڪفى بالمرء ڪذباً أن يتحدّث بڪل ما سمع.
ئانڪو: درەو بەسە بۆ مروڤی هەر تشتەڪێ گوھلێبوو پێ باخڤیت.
٤-هشیاری شانازی بخوبرنێ بە ب وێ تشتا لدەف تە نەبیت داڪو دچاڤێن خەلڪێ دا بلند ببی.
عن عائشة (رضي الله عنها)أن امرأة قالت: يا رسول الله، أقول إن زوجي أعطاني ما لم يعطني؟ قال رسول ﷺ: المتشبّع بما لم يُعط ڪلابس ثوبي زور .
ئانڪو: ژنڪەڪێ گوت ئەی پێغەمبەرێ خودێ ئەز دبێژم زەلامێ من ددەتە من و ئەو نادەتە من؟پێغەمبەری ﷺ گوت: یێ خۆ بینتەدەر ب وی تشتێ یێ پێ نەهاتیەدان وەڪی وییە یێ جلڪێ بێبەختیێ ڪرییە بەرخو.
٥-زڪرێ خودێ ڪاریگەریەڪا مەزن دژیانا مروڤێ موسلمانی دا هەیە ژلایێ روحی ونەفسی ولەشی وچڤاڪی ڤە، ڤێجا خیشڪا من یا حەريص بە لسەر زڪرێ خودێ دهەمی حالەتێن خودا.
خودێ تعالی مەدحێت ڤان جورە بەندەێن خو دڪەت ب گوتنا: ٱلَّذِینَ یَذۡكُرُونَ ٱللَّهَ قِیَـٰمࣰا وَقُعُودࣰا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمۡ وَیَتَفَكَّرُونَ فِی خَلۡقِ ٱلسَّمَـٰوَ ٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ رَبَّنَا مَا خَلَقۡتَ هَـٰذَا بَـٰطِلࣰا سُبۡحَـٰنَكَ فَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ[ آل عمران: ١٩١])
ئانڪو : ئه‌وێن دهه‌مى حالێن خۆ دا خودێ ل بيرا خۆ دئينن ژ پییان ڤه و دڕوينشتى و ل سه‌ر ته‌نشتێن خۆ.
٦-ئەگەر تە ڤیا باخڤی هشیاریی خومەزنڪرنێ و رەهوان بێژیێ بە دئاخفتنا خودا و گەلەڪ ڪویر نەچە دناڤ بابەتان دا، چونڪی ئەڤە سیفەتەڪا ڪرێتە.
قال الرسول ﷺ: وإن أبغضكم إليّ وأبعدكم مني مجلساً يوم القيامة الثرثارون والمتشدقون والمتفيهقون.
ئانڪو: یێ ژ هەمیا پتر من نەڤێت ل ڕوژا قیامەتێ دێ ژ من دویربن ئەون یێن پڕ بێژ و دەڤ بەردای و خومەزنڪەر
٧-هشیاری گەلەڪ ڪەنیێ و ئاخفتنا بێ رامان بە، گوتنا تە ئەگەر خێربیت باخڤە یان ژی بێ دەنگیا تە چێتر و باشترە، بلا چاڤلێڪرنا پێغەمبەری ﷺ لدەف تە هەبیت ژ گەلەڪ بێ دەنگیێ و گەلەڪ هزرڪرنێ و ڪێمڪرنا ڪەنیی.
قال رسول الله ﷺ: من ڪان يؤمن باللَّه واليوم الآخر فليقل خيراً أو ليصمت.
ئانڪو: هەچیێ باوەری ب خودێ و رۆژا دوماهیێ هەبیت بلا ئاخفتنا خێرێ بێژیت یان بێ دەنگ بیت.
٨-هشیاری برین و قەطعڪرنا گوتنا خەلڪێ بە ل دەمێ دئاخفن یان ئاخفتنا وان رەت بڪەی یان ترانا پێ بڪەی، باش گوهدانیا وان بلا رەوشتێ تەبیت وگوتنا جوانتر دورشمێ تەبیت.
٩-هشیاربی ترانێت خو ب خەلڪێ بڪەی ڪا چەوا دئاخڤن وەڪی وی ڪەسێ ئالوزیا ئاخفتنێ لدەف هەبیت-التأتأة- یان نەشێن هندەڪ پیتان بدورستێ بێژن.
خودێ تعالی دبێژیت: (یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ لَا یَسۡخَرۡ قَوۡمࣱ مِّن قَوۡمٍ عَسَىٰۤ أَن یَكُونُوا۟ خَیۡرࣰا مِّنۡهُمۡ وَلَا نِسَاۤءࣱ مِّن نِّسَاۤءٍ عَسَىٰۤ أَن یَكُنَّ خَیۡرࣰا مِّنۡهُنَّۖ وَلَا تَلۡمِزُوۤا۟ أَنفُسَكُمۡ وَلَا تَنَابَزُوا۟ بِٱلۡأَلۡقَـٰبِۖ بِئۡسَ ٱلِٱسۡمُ ٱلۡفُسُوقُ بَعۡدَ ٱلۡإِیمَـٰنِۚ وَمَن لَّمۡ یَتُبۡ فَأُو۟لَـٰۤىِٕكَ هُمُ ٱلظَّـٰلِمِینَ[ الحجرات: ١١])
ئانڪو: ئه‌ى ئه‌وێن باوه‌رى ب خودێ وپێغه‌مبه‌رێ وى ئيناى وڪار ب شريعه‌تێ وى ڪرى ڪۆمه‌ڪا خودان باوه‌ر بلا يارییان بۆ خۆ ب ڪۆمه‌ڪا دى يا خودان باوه‌ر نه‌كه‌ت؛ به‌لڪى ئه‌وێن يارى پێ دئێنه‌ڪرن ژ يێن دى دچێتر بن.
١٠-ئەگەر تە گوھ ل قورئانێ بوو ئاخفتنا خو ببرە بابەت هەر چ بیت چونڪی ئەڤە ژ تورە و ئەدەبی یە دگەل خودێ و بجهئینانا فەرمانا وییە.
خودێ تعالی دبێژیت: (وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ فَٱسۡتَمِعُوا۟ لَهُۥ وَأَنصِتُوا۟ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ[الأعراف: ٢٠٤])
ئانڪو: وده‌مێ قورئان دئێته خواندن هوين گوهدارییا وێ بڪه‌ن وخۆ بێ ده‌نگ بڪه‌ن؛ دا به‌لڪى هوين تێبگه‌هن ب وێ هيڤییێ ڪو خودێ ڕه‌حمێ پێ ب هه‌وه ببه‌ت.
١١-تەقوا خودێ بڪە دبجهئینانا فەرمانێ وی دا و مجلسێت خو پاقژبڪە ژ غەیبەتێ ونەمیمەتێ، یا حەریص بە ئاخفتنا تە یا باش و خوش بیت بۆ نصیحەت و رێنیشاندان و خێرێ بیت چونڪی ئاخفتن مسئولیەتەڪا مەزنە، ما چەند ئاخفتن هەنە بوویە ئەگەرێ نەرازیبوونا خودێ ژخودانێ وێ و هاڤێژتییە دڪیراتیا جهنەمێ دا.
في حديث معاذ بن جبل(رضي الله عنه) عندما سأل النبي ﷺ وإنا لمؤاخذون بما نتڪلم به؟ قال ﷺ : ثكلتك أمڪ يا معاذ وهل يڪبّ الناس في النار على وجوههم إلا حصائدُ ألسنتهم. رواه الترمذي
ئانڪو: مەعاذی پرسیار ژ پێغەمبەری ﷺ ڪر گوت: ئەی پێغەمبەرێ خودێ، ما حسێبا وى تشتى دێ دگه‌ل مه هێته‌كرن ئەوا ئه‌م پێ دئاخڤین؟ پێغەمبەریﷺ گۆت: تو نه‌مینى! ما تشته‌ڪ هه‌یه مرۆڤان سه‌روسه‌ر بهاڤێته د ئاگرى دا ئه‌گه‌ر به‌رهه‌مێ ئه‌زمانێ وان نه‌بت!.
١٢-هشیاربە (خودێ تە پارێزیت) ژ مجلسێت خراب و تێڪەلیا دگەل ئەهلێت وێ، و لەزێ بڪە بۆ مجلسێت خێرێ و سەرڪەفتنێ.
١٣-ئەگەر تنێ دمجلسەڪێ دا بووی یان هندەڪ خیشڪ دگەل تە بوون بلا زڪرێ خودێ هەردەم لسەر ئەزمانێ هەوە بیت دا بۆ هەوە بخێر بزڤریت و ئەجرێ وێ بۆ هەوە هەبیت.
خودێ تعالی دبێژیت: (ٱلَّذِینَ یَذۡكُرُونَ ٱللَّهَ قِیَـٰمࣰا وَقُعُودࣰا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمۡ وَیَتَفَكَّرُونَ فِی خَلۡقِ ٱلسَّمَـٰوَ ٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ رَبَّنَا مَا خَلَقۡتَ هَـٰذَا بَـٰطِلࣰا سُبۡحَـٰنَكَ فَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ[آل عمران: ١٩١]) ئانڪو: تفسير: ئه‌وێن دهه‌مى حالێن خۆ دا خودێ ل بيرا خۆ دئينن ژ پییان ڤه و دڕوينشتى و ل سه‌ر ته‌نشتێن خۆ.
١٤-ئەگەر تە ڤیا ژ مجلسەڪێ رابی ژبێرنەڪە هەمی جاران دوعا ڪەفارەتا مجلسی بێژیی: (سبحانك الله وبحمدك أشهد أن لا إله إلا أنت، أستغفرڪ وأتوب ٳلیڪ)، هەتا ئەو گونەهێن تە دوی مجلسی دا ڪرین بهێنە غفراندن.
📚(١) رياض الصالحين
موسوعة المرأة المسلمة(ص ٣١_٣٤).
عربة الشراء