بیت تە گوھلێ بویە ئەو گوتنا دبێژیت: گوشتێ زانایا ژەھر کرییە بەلێ پا دڤێت موسلمان بگشتـی، و مرۆڤێ بانگەواز بتایبەتـی بزانیت کا جارێ مەبەستا ڤێ ئاخڤتنـێ چییە ؟! و تێگەھشتنا دروست بۆ چەوایە؟ چونکی نوکە کەسانێت فێلباز و خرابکار ژ بانگەوازێن نەباش و سەردەچوویـی؛ ئەڤان جۆرە ئاخڤتنـا بکار دئینـن بـۆ ھندێ؛ کو بشێن خۆ پێ ستارە بکەن، و کەس بەحسـێ وان نەکەت، و خەلەتی، و پیلانێـت وان ئاشکەرا نەکەت.

ڕاستە یا ھاتییە ڤەگوھاستن ژ پێغەمبەرێ خودێ ﷺ گوتییە: إن الله تعالى قال: من عادى لي وليا فقد آذنته بالحرب" ئانکو: هه‌چیێ نه‌یاره‌تیا وه‌لییه‌كێ من بكه‌ت من شه‌ڕ گه‌ل ڕاگه‌هاند. صحيح البخاري عن أبي هريرة رضي الله عنه.

وئیمامێ نەوەویی رحمە اللە د پەرتووکا - آداب حملة القرآن - ڤەدگوھێزیت ژ ئەبو حەنیفە و شافعی خودێ ژ وان ڕازی بت کو وان گوتییە: ئەگەر زانا وەلیێن خودێ نەبن هەما خودێ چ وەلی نینن. ھەروەسا زانایێ پایە بلند عبد العزیز بن باز " خودێ دلۆڤانیێ پێ ببەت دبێژیت: قوتابیێ زانستێ شەرعی بهایەکێ مەزنێ ھەیی، و خەلکێ زانینێ نیڤشکێ ئەڤێ ھەبوونێ نە، ئوممەتا ئیسلامێ ئوممەتا قورئانێ یە، ھندیکە تەعنە گوتنە لسـەر زانـا دوماھیکا وێ شەرمزارییە، و دوماھیکا خەلکـێ وێ ڕەزیلی، و خوسارەتییە. لەوما یا فەرە دەستپێکێ ئاخڤتنێت وان بھێنە بنەجھ کرن، و لەزێکرن د گوتنا تەعنێ لسەر وان نەھێتە کرن و ئەڤان خالان بەرچاڤ وەربگرین:

١- پێتڤییە لسەر ھەر موسلمانەکی ئەو ڕێزی ل خەلکێ زانینێ بگریت، و قەدر و پلەیا وان بزانیت و بپارێزیت و ئەزمانێ خۆ بگریت ژ تەعنە دانانێ، و ژ بەرنیاسکرنا وان بشێوەکـێ کرێت و نزم.

٢- دڤێت ئەم بزانین کو چ کەس ژ مرۆڤا یێ پاراستـی نینە ژ گونەھـێ و خەلەتیـێ ژبلی پێغەمبەران ﷺ ڤێجا ئاخڤتنا ھەر کەسەکێ ھەبیت ئاسایی دێ ھێتە وەرگرتـن، و زڤراندن ژبلی یا پێغەمبەرێ خودێ نەبیت ﷺ لەوما یا پێتڤییە لدەمێ دیتنا خەلەتییەکێ یان تەحسینەکێ ژ زانایەکێ کو خەلکێ خێر و باشیێ و باوەریێ بیت ئەم قەستا شیرەتێ، و ستارەکرنێ بکەن، شێوەکێ ژێھاتی و رێزدار ژبەر پلەیا وان یا بلند لدونیایـێ، و قەدرێ وانێ گران لدەڤ خودێ و ئەڤە یا فەرە دەرحەقێ ھەر موسلمانەکی دا بھێتە کرن، پا زانا ھێژاترە ئەڤە دگەل بھێتە کرن، و قەدرێ وان بھێتە پاڕاستـن و دا خەلکێ سادە بستەھیـیێ لسەر جھ و پلەیا وان یا پیروز نەکەن، و بچاڤەکێ کێم نە سەحکەنێ.

٣- ھەروسا دڤێت ئەم بزانن کو جوداھیا بوچوون و پرسەیێن ئیجتیھادی سوننەتا خودێ تەعالا یە، و ھەر ژ کەڤن وەرە زانا بەرسڤا ئێک و دوو ددەن، و گەنگـەشـێ دکـەن، و بەرسڤا لسـەر ئێک و دوو دنڤیسن، بەلێ دگەل پێگرییا لسەر ڕەوشتێ بلندێ ئیسلامـێ، و پاقژییا ناخـێ وان، و ڕاستگـوییا ئینییەتا وان، ئارمانجا وان ھەر ئەوە: برایێ وان ب خەلەتیـیا خۆ بحەسیت بزڤریت، و ڕاستـی دیار بیت.

٤- نا چێبت زێدە ڕەویی ئانکو: - غلو - د زانایان دا بھێتە کرن ڤێجا ئەو ژ پلەیا وان زێدەتر بھێنە بلند کـرن، و دەمار گێریی بۆ ھەر بوچوون ئاخڤتنەکا وان بھێتە کرن یان وەکی کەسەکێ - معصوم - پاراستی ژ هەر خەلەتییەکێ بدانن وسەرئێخستنـێ بدەینە ئاخڤتێت وان خۆ ئەگەر د خەلەت ژی بن.

٥- ئەگەر بەسڤدان لسەر ئاخڤتنا زانایەکی، بۆ بەرژەوەندییەکا شەرعی بیت، و دیارکرنا خەلەتیێ ب شێوەکێ رێزدار، هینگێ چ رێگریی ژ ڤێ چەندێ نینە، بەلکی ئەڤە فەرە و ڤێت بھێتە کرن، و ھەر کەسەکێ یا دروست بزانیت، و ژ گوتنا زانایا بەڵگە لسەر وێ ڕاستییێ ھەبیت، و یێ ئاگەھدار بیت ژ وێ خەلەتییێ ڤێت دیار بکەت، بەلێ ب شێوەکێ ڕێزدار، و دروست، و ئەڤە یە یا سەلەفێن ئەڤێ ئوممەتێ و پێشەوایێن وێ گەل ئێک دکرن ھەروەسا پێتڤییە و فەڕە ئاگەھداریی ژ ھندەکا بھێتە کرن، و ژ سالوخەتێن وان؛ ژ یێن دھێنە بەرچاڤکرن کو ئەڤە زانایێن باشن، بەلێ ئەو بخۆ کەسانێت بەرزە گومرە و سەردەچووینە بوچی ؟!! چونکی:

١- ئەو ئاخڤتنا خودێ ژ مەرەم و ڕامانا وێ یا دروست وەرگێرن لدیڤ دلچویێن خۆ شروڤە دکەن، و مەبەستێـن نەفسێن خۆ، یان بۆ دوژمنکارییا ئیسلاما دروست وخەلکێ وێ کاردئینن، یان بۆ دوڕیاتییێ.

٢- ئەو گوتنا خودێ و پێغەمبەرێ وی ﷺ ڤەشێرن، و ڕاستیێ دادعیرن، ستارە دکەن، و نە ڕاستیێ خەملینن، و لبەر خەلکێ سادە شرین دکەن، و رێکا وان ژ ڕوناھییا ئیسلامێ و سوننەتێ ددەنە سەردەچوونێ، و بیدعێ، و بەرزەبوونێ.

٣- ئەو ب ھێجەتا زانین، و دینداریێ چەند پەرتالێ دونیایێ و دەستکـەڤتیـێن وێ یێـن بێ خێر وەردگرن، ژ ناڤـ و دەنگیـیێ و قەدر گرتنێ، و مالیەتێ دونیایێ، و پەیداکرنا ژیانەکا خوش لپشت خەلکێ خاپاندی.

٤- ئەو فەتوایێ بێ زانین وبەڵگە لسەر مال و خوین و نامیس و ئێمناھی و بەرژەوەندیێن خەلکێ ددەن، و مالێ وان دخۆن، و تێکدانێ دئێخنە دین و ژیار و ئێمناھییا وەلاتێن موسلمانان، و ئەو وێنەکێ کرێت ددەنە ئیسلامێ، و بەرھنگارییا ڕاستیێ و خەلکـێ وێ دکـەن، و دەستێـن خۆ یێـن چەپەل ددانە لبەر ڕوناھییا قورئانێ و سوننەتـێ، و بگوتنێت خۆ خەلکی گومرە و بەرزە دکەن.

ئەڤە چـونـکـی زانـا دبنـە سێ بەش: زانایێ ڕێبـازێ، و زانـایێ دەولەتێ، و زانایێ ئوممەتێ.

زانـایـێ ڕێـبـازێ: ئـەڤـە ئـەوە یـێ ئـیـسـلامێ بـەلاڤـە دکـەت، و فەتـوایـێ لـگـور ئەحکامێن شەریعـەتێ خودێ دبێژیت و ب زانین و بەڵگە، و بـۆ وی خەم نینە کا ئەڤە دێ گونجیت دگەل بایکێن نەفسێن مرۆڤا یان نە.

زانایێ دەولەتێ: ئەڤە قارەمانێ ھەمی جھ سەردەم و دیـوانا یە، چ سەردەم نـینـن ئەگەر یێـن وەکی ڤی نەبن، ئـەڤە ئـەوە یێ دینێ خـۆ و نـەفسا خۆ فروتی بۆ پەرتالەکێ دونیایێ، یان ئـاخرەتا خۆ فروتی بۆ دونیـایـا کەسـەکێ دیتـر، ڤێجا بەرێخۆ دەتێ کا دەولـەتـێ چ دڤێت دێ فەتوایێ پێ دەت، ئەگەر خـۆ لسەر حسێبا ئەحکامێت ئیسلامێ بیت.

زانـایێ ئـوممـەتێ: ئـەڤـە ئـەوە یـێ سـەحکـەتـێ کـا چ بـاشـە و د بـەرژەوەندییـا بایکـێـن نەفسێن مرۆڤا دایە، و داخوازیێن وان، ڤـێـجـا چ لـسـەر حـسـێـبـا دیـنـی بـیـت، یـان تـەمـاعـییـا ڕازەمەندییا خەلکێ بیت والعياذ بالله.

لەوما زانایێ پایە بلند زيد المدخلي رحمە اللە تعالی دبێژیت: ئـەگەر ھاتە گـوتـن: گوشتـێ زانا ژەھر کرییـە، مـەبـەسـت پـێ زانایێن کارکەرن ب شەریعەتێ خودێ، لسەر مەرەما خودێ، و نەھیا پـێـغـەمـبـەرێ وی ﷺ و چـێنـابیـت ئەڤێ گوتنێ بکەتە بەڵگە، و بێژیت: ئەڤە حیکمەتە لسەر وان یێن بەرسڤا خەلکێ بیدعێ ددەن، ژیێن بیدعە و سەردەچوونێت خۆ بەلاڤە کرین ل جڤاکێن موسلمانان، و دیار کریـن، و دەمارگێریـی، بۆ ھەیی و بەلاڤە کرین، و چـێنـابیـت بۆ چ کەسـا ئەو ئەڤێ چەندێ بکەتە بەڵگە لسەر بەرسڤـدانا خەلکێ خەلەتیـێ و بیدعێ، ئەوێن زیانێ دگەھینە جڤاتێـن موسلمانا، و خرابیێ و نەخوشیێ دگەھینە ئیسلامێ، چونکی ئیسـلام یا کاملـە و پـێتـڤـی چ تشتـێ نوی نینە، ڤێجا گـوتـنـا وان: گـوشـتـێ زانـا ژەھر کرییـە، ئەگەر مەبەسـتـا وان کەسانێـت بیدعـەچی بن، ئەڤە گوتنەکا نە دروستە، و خوازتنا ئارمانجەکا نە جھێ خۆ دایە، بەلکی ئـەڤـە سـەردابرن و بەرزە کرنە، و فـێـلبـازییەکە ئەو ل مرۆڤا دکەن، لەوما مەبەست ژ گوتنا: گوشتێ زانا ژەھر کرییە، و نابـیـت زێدەگاڤی لسەر بھـێتـە کرن و بێ ڕویمـەتکرن، مـەبـەسـت پێ ئـەو زانـایێـن زانانە و کارکەرن ب شەریعـەتێ خـودێ، و یـێـن بانگەوازیێ بۆ دکەن لبەر وێ ڕوناھییا ژ دەڤ خودێ تەعالا

انظر: " السبيكة الذهبية حلية العقيدة الواسطية: ص ١٠٤ - ١٠٥

لەوما گەلی برایێـن قەدر گران، موسلمانێـت ڕێزدار دەمێ ئەم ئاگەھداریـێ ژ زانـا و بانگـەوازێت نـەباش و خرابکار و فـێلباز دکەن، کـەس نـە بێـژیـت: نـابیـت گوشتێ وان ژەھرە، چونکی خەلـکێ سـادە و بێ گونەھ یێن ب وان بەرزە دبن، و خوین و مـالـێ وان یــێ تــالان دبــیــت، و وەلاتــێ وان  یــێ بـگــوتـن و فەتوایێن وان لسەر سەرێ وان د ھەرفیت، پا دیارە گوشتێ ڤان مرۆڤا دوشاڤە ؟!

خـودێ بـەرێ مـە ھـەمـیـیـا بـدەتە ڕێکـا ڕاسـت و دروسـت، و مە ژ کەسانێت سەردەچوویی و بانگەوازێت خرابکار و فێلباز پارێزیت. والحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله الأمين