مزگەفتا (الحرام)، ئەوا دکەڤیتە نیڤەکا نهالەکێ د ناڤبەرا زنجیرەکا چیایان، ل باکوورێ (ئەلفەلەق و قوعەیقوعان) و ل روژئائاڤایێ (ئەبوو حەدئدە و کودا)، و ل باشوورێ (ئەبوو قوبەیس)، و ل روژهەلاتێ (خەندەمە)، ئەو سەنتەرێ مزگەفتێ ئاڤاهییەک ل سەر رەنگەکێ نێزیکی چارگوشێ هەیە، ئەو شێوێ ب عەرەبی دبێژنێ (موکوعەب)، و ژبەر ڤێ چەندێ د کەڤن دا عەرەبان دگوتە ڤی ئاڤاهی (کەعبە). ئەڤ ئاڤاهییە کو د بنیات دا مەزەلەکا مەزنە، هێژ ل سەر دەمێ ئادەمی یان بەری وی هاتبوو دانان؛ دا ببتە مزگەفت بۆ پەرستنا خودێﷻ ، و ل درێژییا دیروکێ پتر ژ جارەکێ ئەو هاتییە نویکرن، و جارا ژ هەمییێ ناڤدارتر ل سەر دەمێ ئیبراهیم پێغەمبەری بوو -سلاڤێ لێ بن- پشتی کو وی -ب فەرمانا خودێ ﷻ - کورێ خۆ ئیسماعیل و دەیکا وی هاجەر ئیناین ل وێرێ ئاکنجی کرین، پاشی پشتی وێ یا چێبوی ئیبراهیمی و کورێ وی ئیسماعیلی ئاڤاهییێ کەعبێ ل سەر وان بناغەییێن بەری هنگی هەین بلندکر، یەعنی: وان (ئەساس) دوبارە نەکۆلان، بەلکی وان دیوار هەر دانا سەر بناخەیێ کەڤن. و ئاڤاکرنا وێ ل سەر بناخەیێ کەڤن خودێ ﷻ بۆ مە ڤەدگوهێزیت دەما دبێژیت: {وإِذۡ یَرۡفَعُ إِبۡرَ ٰهِـۧمُ ٱلۡقَوَاعِدَ مِنَ ٱلۡبَیۡتِ وَإِسۡمَـٰعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلۡ مِنَّاۤۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡعَلِیمُ ۝١٢٧}  
ئانکو: و تو -ئه‌ى پێغه‌مبه‌ر- ل بيرا خۆ بينه‌ ده‌مێ ئيبراهيم وئيسماعيلى بناخه‌يێن كه‌عبێ ڕاكرين، ووان هه‌ر دووان ب ترس ڤه‌ دوعا دكر: خودايێ مه‌ تو كريارێن مه‌ يێن چاك ودوعايێن مه‌ ژ مه‌ قه‌بويل بكه‌، هندى تویى تو گوهدێرێ گۆتنێن به‌نییێن خۆيى، يێ پڕزانايى ب حالێ وان. 

و بابەتێ ئاڤاکرنا کەعبێ خیلاف ل سەر هەیە کانێ کی بۆ ئێکەم جار ئەو ئاڤاکری، هندەک ژ زانایان دبێژن ملیاکەتان ئەو یا ئاڤاکری، و هندەک دبێژن ئادەمی و هندەک دبێژن ئیبراهیمی، بەلێ وەکی یا دیار ئیبراهیمی بتنێ بینایەت یێ ئاڤاکرییە ڤە پشتی ئەو بێ سەر و شین بوی، و کرنا حەجێ بۆ مالا خودێ هەمی پێغەمبەرێن بەری ئیبراهیمی هاتین یا ئەدا کری، وەکی (أبو المعالي الجويني) ڤەدگوهێزیت: نینە ئێک ژ پێغەمبەران ئیللا وی سەرەدانا ڤێ مالێ (کەعبێ) یاکری.[1]
و (ابن حجر الهيتمي) د بێژیت: نینە ئێک ژ پێغەمبەران ئیللا سەرەدانا ڤێ مالێ یا کری بتنێ (هود و صالح) نەبن علیهم السلام.[2]
ئانکو دیار دبیت بەری ئیبراهیمی و ئیسماعیل علیهم السلام ڤێ مالێ دوبارە ئاڤا بکەن ئەو هەبوو. 

دەربارەیی بناشێ (بناغە-ئەساس) وێ، دهێتە ڤەگوهاستن کو دەما قورەیشییان ڤییای کەعبێ نیژەن بکەن و وەسا چێبوی پێغەمبەر ﷺ بوییە ئەو ژێگرتی یێ عەدالەتێ دناڤبەرا وان دا دکەت و وان دەست پێکری و گەهشتینە بناغێ کەعبێ، هندەک ژ یێن ئامادە دبێژن: ئەو یێ وەسا بوو دا بێژی ئەو هندەک حێشترن پشتێن خۆ یێن داینە ئێک، یەعنی: ئەو وەکی کڤانان بوون، و ب رەنگەکێ وەسا موکوم پێکڤە د نویسیای بوون کەس نەدشییا ژێکڤە کەت، ئینا قورەیشییان دەست نەکرە بنەغەیان و ئەو هێلان وەکی خۆ و دیوار ل سەر دانان. و گاڤا عەبدوللاهێ کورێ زوبەیری ژی ل سالا (٦٥) مشەختی ئاڤاهیێ کەعبێ خراب کری و جارەکا دی ئاڤاکری، وی ژی بناغە ب وی رەنگی دیتن، و وەکی خۆ هێلان، و ل سالا (١٤١٧) ل سەر دەمێ مەلک فەهدی دەمێ کەعبە هاتییە نویژەنکرن دۆر و رەخێن ئەساسی نێزیکی متر و نیڤەکان هاتینە کولان؛ دا بەرێ خۆ بدەنێ کانێ حالێ ئەساسی یێ چاوایە و کانێ دێ شێت خۆ ل بەر نویژەنکرنێ گریت، وان دیت بەر وەسا موکم پێکڤە دگرێداینە هەر وەکی چ دناڤبەرێ دا نە، و ئەو وەکی پشت و ستویێن حێشترانە، لەو وان دەست نەدا بنەغەیان و وەکی خۆ هێلان. تشتەکێ ب ڤی شێوەی بیت یا مەعلومە دروستکرنا وی نە ژ دەستێن مروڤانە و خودێ باشتر دزانیت. 

و ل دوماهیێ دێ بێژین: زانینا ئاڤاکەرێ کەعبێ بۆ ئێکەم جار خیلاف یا تێدا هەی، کانێ کێ ئەو ئاڤاکرییە ئەوێ بتنێ خودێ ﷻ دزانیت ژبەرکو چ نەصێن صەریح پێ نینن.

و دەربارەی رەشاتییا بەرێ رەش ئەف فەرموودە یا هاتییە ڤەگوهاستن: «نزلَ الحجرُ الأسوَدُ منَ الجنَّةِ وَهوَ أشدُّ بياضًا منَ اللَّبنِ فسَوَّدَتهُ خطايا بَني آدمَ»
ئانکو: بەرێ سپی هاتییە خوارێ ژ بهەشتێ و ئەو سپیتر ژ ماستی، گونەهێن زاروکێن ئادەمی ئەو رەش کر.[3]
 

[1] نهایة المطلب ٤/ ١٢٥
[2] الفتاوی الفقهیة ٢/١٢٠
[3] صحيح الترمذي877، وأخرجه الترمذي (877) واللفظ له، وأحمد (2795)