غەیبەتا حەرام: 
ئەوە تو ل پشت برایێ خۆ یێ موسلمان بەحسا وی بکەی ب وی تشتی یێ وی کەرب ژێ ڤەدبیت ژ عەیبەکا وی، ڤێجا ئەف عەیبا هەنێ یا ئەخلاقی بیت یان یا بەدەنێ وی بیت، د دینێ وی دا بیت یان دونیایا وی دا، و ئەڤە یا بێ گومانە کو یا حەرامە ژ قورئانێ و سوننەتێ و ئیجماعێ و ب بەلگەیێن گەهشتینە مە د ڤی دەرگەهی دا.

غەیبەتا واجب:
ئەو بەحسکرنە یا کو کەسەک بەحس دکەت و
سزا ناهێتە دان بۆ وی سەرا ڤێ بەحسکرنێ، چ موصیبەتەک د پێشبیانییا دا بیت روی بدەت، یان وی یێ داخوازا ئاموژگارییێ دکەت بۆ پێک ئینانا هەڤژینییێ دگەل کەسەکی و زانینا رەوشا وی، یان کەسەک بێژیتە کەسەکێ دی هشیاری فلان کەسی بە، وی دڤێت تە بکوژیت ل فلان جهی، یان دڤێت دزییێن تە بکەت د فلان دەمژمێرێ دا، و ئەڤە د دەرگەهێ ئاموژگارییێ دا یە و یا واجبە.

غەیبەتا مباح(ئانکو دروستە بهێتە کرن): 

هەر چەندە بەحسکرنا حەرام هندەک زیانێن تێدا دێ گەهنە تاکەکی، بەلێ بو بەرژەوەندیەکا شەرعی یا دروستە ئەگەر تو نەشێی بگەهییە ڤێ بەرژەوەندییا هەنێ ئیللا ب ڤێ بەحسکرنێ بیت، و ژ بلی ڤان چەند خالەکا بەحسکرنا دی هەمیی دبیتە (غەیبەتا حەرام).

ئیمامێ نەوەوی- رازیبونا خودێ ل سەر بیت- دبێژیت: ئەز دزانم غەیبەت دروست دبیت بۆ ئنییەتەکا دروست یا شەرعی کو مروڤ نەشێت بگەهیتێ ئیللا ب ڤێ بەحسکرنا هەنێ نەبیت و ئەڤە شەش دەرگەهن:

ئێک: زورداری، دروستە بۆ یێ زورداری لێ هاتییە کرن ئەو بەحسی زورداری بکەت ل دەف پاشای یان دادوەری یان هەر کاربدەستەکی دی هەبت کو د شیانێن وی دا بیت ڤر زوردارییێ نە هێلت، ڤێجا دێ ئەوێ زورداری لێ هاتییە کرن بێژت: فلان کەسی زوردراری یا ل من کری ب ڤی شێوەی.

دوو: پەیرەوکرن بۆ نەهێلانا مونکەری و گوهۆڕینا گونەهێ بۆ حەقی و دروستییێ، ڤێجا دێ ئەڤێ بەحس دکەت بو ئەوێ ئەو دزانت دێ شێت مونکەری ژناف بەت: فلان کەس یێ فلانە کاری دکەت، هوین وی براوستینن، یان هوین وی ژ وی کاری دویر بکەن.

سێ: بۆ دانا فەتوایێ، دێ پسیارکەر بێژیتە وی یێ فەتوایان ددەت: بابێ من زورداری ل من کر. یان برایێ من، یان برایێ هەڤژینێ من، یان فلانە کەس هوسا.

چار: ئاگەهداریکرنا موسلمانا ژ خرابییێ و ئاموژگاریکرنا وان.

پێنچ: ئەو کەسێ تۆ بەحس دکەی کەسەک بیت ئەو ب خۆ گونەها خۆ دیار بکەت، وەکی وی یێ ب ئاشکەرای خەمرێ ڤەخوت، یان کارێ وی سەردابرنا خەلکی و زوردارییێ و ژبلی ڤان.

شەش: دانە نیاسین، ئەگەر کەسەک عەیبەک ل دەف بیت یان سالوخەتەکێ وەسا پێ بهێتە جودا کرن ژ کەسێن دی، وەکی: کورە، کورت، درێژ، کەڕ... و هتد. دروستە بۆ تە تۆ بڤی ناسناڤێ هەنێ وی بدەیە نیاسین ئەگەر ئەوێن ئامادە نە زانن تۆ بەحسا کێی هەتا تۆ ڤی ناسناڤی نە بێژی.

ئەڤە شەش ئەگەرن دروستە تو تێدا بەحسا کەسەکی بکەی ئەگەر خۆ عەیبا وی بیت یان ژی گونەهەک بیت ئەو بکەت یان ژی ب تشتەکی بیت وی پێ نە خوش بیت، زانایان یێن بو مە ڤەگوهاستن و پترییا وان ئیجماع یا ل سەر.



رياض الصالحين للنووي (2/182) بتصرف
ژێدەر/https://dorar.net/akhlaq/2536