پشتی ھاتییە دیارکرن کو ھندیکە مولیدە ئەو تشتەکێ نویە و بەری نوکە نەبوو، بەلێ دبیت بھێتە گۆتن: ڕاستە ئەو تشتەکێ نویە ئانکو بیدعە یە، بەلێ ئەو تشتەکێ نویێ باشە، چونکی بیدعە دبیتە دوو جۆر:

1- بدعة حسنة، ئانکو: بیدعەیا باش.
2- بدعة سيئة، ئانکو: بیدعەیا نەباش.

بەرسڤا ڤێ گۆتنێ: دڤێت بھێتە زانین کو خودانێ ئەڤێ دابەشکرنێ، یێ تشتەکێ نوی دئینتە ھەبوونێ بۆ یاسا دانانێ - تەشریعێ - و ئەم دزانن قورئان و سوننەتا دروست ژێدەرێن سەرەکی نە بۆ یاسا دانانێ، و وەرگرتنا بیروباوەرێن ئیسلامێ، و دروستی و چەوانییا کرنا عیبادەتی، و ھەر ژێدەرەکێ دی ھەبیت؛ دڤێت ژ قورئان و سوننەتێ بھێتە سەلماندن کا ئەو دبنە ژێدەر یان نە، وەکی ئیجماع و قیاسێ، کو ببەڵگەیێن قورئانێ و سوننەتێ یێن ھاتینە سەلماندن وەکی ژێدەرێن شەریعەتی، بەلێ ل ڤێرێ پرسیار؟ ئەرێ بیدعەیا باش) البدعة الحسنة (ھاتییە سەلماندن، ببەڵگەیێن قورئانێ و سوننەتێ کو ئەو ژێدەرەکێ وەرگرتنێ، و کارپێکرنێ یە، یان ھاتییە لومەکرن، و زڤراندن؟!
بێگومان ھندیکە عیبادەتە یا ھاتییە دیارکرن ببەڵگەیێن قورئانێ و سوننەتێ، کو دڤێت ل بن فەرمان و دیارکرنا خودێ و پێغەمبەری بھێتە کرن ﷺ، و ھەر ژ بەر ڤێ چەندێ پێغەمبەر یێ ھاتییە ھنارتن، دا بۆ خەلکێ دیار بکەت کو ئەو ب دروستی عیبادەتێ خودێ بکەن، و ئەو ژ ھەمی ڕێکێن خوار و نەدروست ھشیار و ئاگەھدار بن.
ھەر وەکی خودێ دبێژیت: {فَٱسۡتَقِمۡ كَمَاۤ أُمِرۡتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطۡغَوۡا۟ۚ إِنَّهُۥ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِیرࣱ} [سُورَةُ هُودٍ: ١١٢] ئانکو: ڤێجا تۆ - ئه‌ى پێغه‌مبه‌ر - و هه‌چییێ د گه‌ل ته‌ تۆبه‌كرى وه‌سا خۆ ل سه‌ر ڕێكێ ڕاست بكه‌ن وه‌كى خودايێ ته‌ فه‌رمان پێ كرى، و هوين پێ ل وان توخويبان نه‌دانن يێن خودێ بۆ هه‌وه‌ داناين، هندى خودايێ یە ئەو ب هه‌مى كريارێن هوين دكه‌ن يێ بينه‌ره‌، تشته‌ك لێ به‌رزه‌ نابیت.
ھەروەسا گۆتییە: {فَلِذَ ٰ⁠لِكَ فَٱدۡعُۖ وَٱسۡتَقِمۡ كَمَاۤ أُمِرۡتَۖ وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَاۤءَهُمۡۖ} [سُورَةُ الشُّورَىٰ: ١٥] ئانکو: ڤێجا تۆ به‌نییێن خودێ بۆ وى دينێ ڕاست گازى بكه‌؛ يێ خودێ بۆ پێغه‌مبه‌رێن خۆ داناى، و تۆ وه‌سا خۆ ل سەر ڕاست بكه‌ وه‌كى خودێ فه‌رمان پێ ل ته‌ كرى، و دويڤكه‌فتنا دلچوونێن وان نه‌كه‌.
ژ ڤان ئایەتا دھێتە زانین، کو خۆ ڕاگرتن و بەردەوامییا ل سەر عیبادەتی، و خۆ نێزیککرنا ژ خودێ دڤێت ھوسا بیت کا ب چ شێوە فەرمان کرییە، نەکو کا نەفسێن مرۆڤان چ خواستییە.
و خودێ گەفێن دژوار یێن ل وان مڕوڤان کرین، یێن سەرپێچییا شەریعەتێ وی دکەن، و ژ ڕێکا پێغەمبەرێ وی خۆ لاداین، ئەو ل دونیایێ بمینن بەرزە، و ل ئاخرەتێ نەخوشترین جھێ لێزڤرینێ جھێ وان بیت، دەمێ دبێژیت: {وَمَن یُشَاقِقِ ٱلرَّسُولَ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُ ٱلۡهُدَىٰ وَیَتَّبِعۡ غَیۡرَ سَبِیلِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ نُوَلِّهِۦ مَا تَوَلَّىٰ وَنُصۡلِهِۦ جَهَنَّمَۖ وَسَاۤءَتۡ مَصِیرًا} [سُورَةُ النِّسَاءِ: ١١٥]
ھەروەسا پێغەمبەرێ خودێ ﷺ دبێژیت: " مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ ". ئانکو: ھەچیێ کارەکی بکەت، فەرمانا مە [ئانکو بەڵگەیێ شەرعی ژ قورئانێ وسوننەتێ] ل سەر نە بیت، ئەو کارە یێ زڤراندیە و قەبویل نینە. (1)
ھەروەسا گۆتییە: " وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الْأُمُورِ؛ فَإِنَّ كُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ، وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ ". ژ ڤێ فەرمودێ دھێتە زانین، کو ھەمی تشتێن نوی، ژ یێن ب ئینیەتا عیبادەتی، و خۆ پێ نێزیککرنا خودێ دھێنە کرن، ئەگەر چ بەڵگێن دروست ل سەر نەبن، ئەو بەرزەبوونە.
لڤێرێ دبیت کەسەک بێژیت: راستە بیدعە بەرزەبوون، وتاریاتیە، بەس ھندەک بیدعێن باش ژی یێن ھەین. سبحان اللە ئەرێ پێغەمبەرێ خودێ ﷺ یێ کو ئەزمانێ وی ژ ھەمییان ڕەھوانتر و عەرەبییا وی ژ ھەمییان بھێزتر، و دلپێڤەبوویێ ڤێ ئوممەتێ، و شیرەتکەرێ ڕاستگو یێ دبێژیت: "كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ " ئانکو: ھەر تشتەکێ نوی دەرکەتی بەرزەبوونە.
ژنوی ئێک ھەبیت بێژیت: نە ئەی پێغەمبەرێ خودێ جورەکێ باش ژی یێ ھەی، نە ھەر تشتەکێ نوی دەرکەتی بەرزەبوونە، والعياذ بالله.
و ئاخڤتنا پێغەمبەرێ خودێ یا وازحە، و بابەتێ ڤەبرییە بەلێ ل سەر ڤێ چەندێ ڕا، مە تشتەکێ دیتر یێ ھەی؛ ڕاڤەکرنا صەحابییان بۆ دەقێن قورئانێ و سوننەتێ، و ئەو ژ ھەر کەسەکی باشتر دزانن، ژ بەر ھندێ ئیمام ابن القیم خودێ دلۆڤانیێ پێ بەتن دبێژیت: ئەو زاناترین مرۆڤن ب وی تشتێ ئەوان ھێلاتی، لەوما ڕەوشا دیانەتا وان ژ لایێ زانین و تێگەھشتن، و کارکرن، و بیروباوەرانڤە، گرانی و گرنگییەکا تایبەت یا ھەی د تێگەھشتنا مەرەما خودێ و پێغەمبەرێ وی دا، ژ بەر ھندێ وەرگرتنا فەتوایێن صەحابییان و شینوارێن پێشییان ھێژاترە، ژ بۆچوون و فەتوایێن دویڤ واندا ھاتین.

شێخێ ئیسلامێ أحمد بن تيمية خودێ دلۆڤانیێ پێ بەتن دبیژیت: ئەگەر مە چ ڕاڤەکرن نەدیت ژ قورئانێ و سوننەتێ (چونکی قورئان قورئانێ راڤە دکەتن، پاش سوننەتا دروست قورئانێ ڕاڤە دکەتن، پاش سوننەت سوننەتێ ڕاڤە دکەتن) دبێژیت: ئەگەر مە چ ڕاڤەکرن نەدیت ژ قورئانێ و سوننەتێ ئەم دێ زڤرن بۆ گۆتنێت صەحابییان، چونکی ئەو ب ڤێ چەندێ زاناترن، ژ بەر یا وان دیتی ژ ھاتنا خوارێ یا قورئانێ،.. . بتایبەتی زانایێن وان، و مەزنێت وان ژ ھەر چوار پێشەوایێن سەرڕاست یێن وەکی: عبدالله بن مسعود... (2)
ھەروەسا گۆتییە: و ژ ڤێ چەندێ ھاتە دیارکرن کو یێ قورئانێ و فەرموودێ ڕاڤە بکەت، نە ل سەر شێوێ ڕاڤەکرنا بەرنیاس ژ صەحابییان و تابعییان، ئەو بێبەختیکەرە ل سەر خودێ، و ڕێدەرکەڤتییە د ئایەتێن خودێ دا، و ئاخڤتن گوھۆرە ژ جھێ وێ یێ دروست (3).
و گۆتییە: ژ بەر ھندێ ئیمام ئەحمەد وەرگرتنا سەرڤەییێ، و ڕوی وەرگێڕان ژ ڕاڤەکرنا پێغەمبەری ﷺو ھەڤالێن وی، یا کریە ڕێکا خەلکێ بیدعێ. (4)
پشتی ڤێ ھەمیێ ئەز ئاخڤتنا عبداللە بن عمر خودێ ژێ ڕازی بیت دئینم ل سەر ڕاڤەکرنا گۆتنا پێغەمبەرێ خودێ دەمێ دبێژیت: "كل بدعة ضلالة وإن رآها الناس حسناً " ئانکو: ھەمی بیدعە بەرزەبوونن خۆ ئەگەر مرۆڤان بباش ژی دیت. ئانکو ئەگەر ب دیتنا وان ئەڤە کارەکێ باش ژی بیت. ل ڤێرێ دیار دبیت کو زانایەکێ مەزنێ صەحابییان گۆتنا پێغەمبەرێ خودێ: "كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ" دابەش ناکەتن بۆ چ جۆران، بەلکی پشت ڕاستیێ دەتە ھندێ کو ھەمی بیدعە بەرزەبوونن، خۆ ئەگەر ب دیتنا مرۆڤان ئەو تشتەکێ باش ژی بیت(5).
 
ھەروەسا الحافظ ابن رجب خودێ دلۆڤانیێ پێ بەتن دبێژیت: و گۆتنا پێغەمبەری ﷺدەمێ دبێژیت: " كُلّ بِدْعَة ضَلَالَة " ئانکو: ھەمی بیدعە بەرزە بوونن، ئەڤە ژ گۆتنێت وی یێن گشت گیرن، ئانکو چ تشت ژبن دەرناکەڤن، و ئەو بنیاتەکێ مەزنە ژ بنیاتێن دینی، و ئەو وەکی گۆتنا پێغەمبەرییە دەمێ دبێژیت: " مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ فِيهِ فَهُوَ رَدٌّ ". ئانکو: ھەچییێ تشتەکێ نوی ددینێ مە دا داھێنیت، و نە ژێ بیت ئەو یێ زڤراندییە. ئەڤجا یێ تشتەکی ژ دینی دەربێخیت، و پالدەتە دینی و چ بنیات بۆ نەبیت، دێ بۆ ھێتە زڤراندن و بەرزەبوونە، و دین ژێ بەریئە، ڤێجا چ دبیروباوەراندا بیت یان د گۆتن و کریارێن دیار و ڤەشارتی دا بن، و ئەوێن دبێژن: بیدعا باش یا ھەی وان چ بەڵگە نینن ژبلی ئاخڤتنا عومەری خودێ ژێ ڕازی بیت دەمێ دەربارەییی نڤێژێن تەراویحا گۆتی: (نعمت البدعة هذه) ئانکو: باشترین بیدعە ئەڤە یە.

(1) حديث صحيح عن عائشة رضي الله عنها في صحيح مسلم رقم 1718
(2) مجموع الفتاوى (364/13) .
(3) رسالة في علم الباطن والظاهر لابن تيمية، مجموعة الرسائل المنيريه 236/1.
(4) الإيمان لابن تيمية 375.
(5) أخرجه المروزي في السنة ص 29 وابن بطة في الإبانة الكبرى 1/339