پشتی ھاتییە دیارکرن کو چ بیدعێن باش نینن، و چ بەڵگەیێن دیار، و دروست نینن ل سەر جوداکرنا بیدعێ، بەلکی ھەمی بیدعە تاریاتی و بەرزە بوونن، ھەر وەکی پێغەمبەرێ خودێ ﷺگۆتی: " وَكُلّ بِدْعَة ضَلَالَة " بەلێ دھێتە گۆتن کو ئیمامێ شافعی خودێ دڵۆڤانیێ پێ بەتن یا گۆتی: بیدعە دبیتە دوو جۆر: یا سوپاسیلێکری ئانکو یا باش، و یا لومەلێکری ئانکو یا خڕاب، ئەرێ ئەڤە ڕاستە؟
ئەم بێژنە وان کەرەمکەن ئەڤە یە دەقێ ئاخڤتنا شافعی خودێ دلۆڤانیێ پێ بەتن، کا چ پیتا ئاخڤتنا وی خودێ دلۆڤانیێ پێ بەتن پشتگێرییا ھەوە دکەتن؟!
دبێژیت: بیدعە دوو بیدعەنە، بیدعەیا (محمود = سوپاسیلێکری) و بیدعەیا (مذموم = یا لومەلێکری) ئەڤجا یا دگونجیت دگەل سوننەتێ ئەو یا سوپاسیلێکریە، و یا پێچوانە بیت دگەل سوننەتێ ئەو یا لومەلێکریە. (1) و گۆتنا عمر بن الخطاب دکەتە بەڵگە ل سەر کرنا نڤێژێن تەراویحان، دەمێ گۆتی: باشترین بیدعە بیت ئەڤە.
و بێگومان ئەڤە تشتەکێ دروستە، و ھیچ بەرھنگارییا شەریعەتی دگەل نینە، چونکی پێغەمبەرێ خودێ ﷺتەراویح یێن کرین، و صەحابییان یا خۆ دایە دگەل پێغەمبەری چەند شەڤان، بەلێ پێغەمبەر دگەل وان بەردەوام نەبوو، و گۆتی: چ تشتی ئەز نەجار نەکرم ئەز دگەل ھەوە نەکەم، ئەو نەبیت ئەز ترسم ل سەر ھەوە فەڕز بیت. (2)
و پێغەمبەرێ خودێ ﷺئەم یێن ھانداین ل سەر کرنا تەراویحان، دەمێ گۆتی: " مَنْ قَامَ مَعَ الإِمَامِ حَتَّى يَنْصَرِفَ كُتِبَ لَهُ قِيَامُ لَيْلَةٍ " ئانکو: ھەچیێ نڤێژێن شەڤێ دگەل ئیمامی بکەت ھەتا بچیت (ئانکو ھەتا ژ کرنا وان خلاس بیت)، دێ پاداشتێ ڕابوونا ب شەڤێ ھەمی بۆ ھێتە نڤیسین. (3)
بەلێ ب مرنا پێغەمبەرێ خودێ دەرگەھێ وەحیێ ھاتە گرتن، و ترسا فەرزکرنێ ل سەر ئوممەتێ نەما، و ئیمامێ عومەر دیت ھەر کومەک یا بۆ خۆ نڤێژێ دکەن، ڕابوو ھەمی کومڤە کرن ل سەر ئیمامەکێ بۆ کرنا تەراویحان،
و ھەم ئەڤە ساخکرنا سوننەتێ یە، و ھەم کرنا تشتەکێ دروستە، و ھەم ئەڤە فەرمانا عومەرییە خودێ ژێ ڕازی بیت، یێ کو فەرمان ل مە ھاتییە کرن ئەم دویڤچوونا سوننەتا وان بکەن دەمێ دبێژیت: " عَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الْمَهْدِيِّينَ الرَّاشِدِينَ، تَمَسَّكُوا بِهَا، وَعَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ " ئانکو: ھەوە ئیمانەتی سوننەتا من، و سوننەتا جێگرێن من یێن سەرڕاست، خۆ ل سەر ڕێکا وان بگرن، و ددانێت خۆ موکم ل سەر شدینن. (4)
ژ ڤێ چەندێ دیار دبیت، کو تەراویح ژ لایێ شەریعەتی ڤە نە تشتەکێ نوی بوو، ھەتا ئیمامێ عومەر بێژیت: ئەڤە چ باشترین بیدعەیە، بەلکی ھاتبییە کرن، و دبیت ھینگێ ئەو بخۆ ژی یێ ئامادە بوو، و گۆتنا ئیمامێ عومەر مەرەم پێ ژ لایێ زمانی ڤە بوو، ئانکو ئەڤە تشتەکێ ھێلایی بوو جارەکا دیتر ھاتە ساخکرن.
ھەروەسا ئیمامێ شافعی بیدعێ دکەتە دوو جۆر:
یا ئێکێ: یا دھێتە رویدان، و هەڤدژ بیت دگەل قورئانێ یان سوننەتێ یان شینوارەکی یان ئیجماعێ، و ئەڤە بیدعەکا بەرزەبووییە.
و زانایێ بەرێز الشوكاني خودێ دلۆڤانیێ پێ بەتن دبێژیت: ھەتا نوکە من چ بەڵگە نە دیتنە ل سەر سەلماندنا مەولیدێ، نە ژ قورئانێ، و نە ژ سوننەتێ، و نە ژ ئیجماعێ، و نەژ قیاسی، و نە ژ ئستدلالێ، بەلکی موسلمان ھەمی یێن رێکەڤتین کو ئەڤە ل سەر دەمێ باشترین چەرخ نەبوو، و نە ل سەر دەمێ یێن پشتی وان ھەبوو، و نە یێن پشتی وان. (5)
یا دووێ: یا دھێتە رویدان ژ کارێن باش، کو چ پێچەوانی نەبیت دگەل چ تشتی ژ ڤان، ھینگێ ئەڤە نە بیدعەکا لومەلێکریە. (6)
و بێگومان ئەڤە تشتەکێ دروستە، و مە چ ئاریشە دگەل ڤێ گۆتنێ نینە، و ھیچ شێوەیەکێ نابیتە بەڵگە بۆ خەلکێ بیدعەتێ، چونکی بۆ نموونە: کومکرنا قورئانێ یان دانانا حەرەکێن قورئانێ فەتحە و کەسرە، یان ھەر تشتەکێ نوی خزمەتا مرۆڤان بکەتن ل سەر باشیێ، و نە یێ سەرپێچ بیت بۆ دگەل دەقەکێ قورئانێ یان سوننەتێ یان شینوارەکێ صەحابییان، یان ئیجماعێ، ھینگێ چ ئاریشە نینە، و ئەڤە ژ دەرگەھێ بەرژەوەندیێن باشن کو دبێژنێ: المصالح المرسلة، و نابیتە ڕێگر یان لومەلێکرن، و چونکی ئەڤە ژ دەرگەھێ ئاسانکرنێ، و ھەڤکاریێ یە ل سەر دینێ خودێ، نەکو تەشریعکرنا عیبادەتەکی.
ھەر وەکی خودێ دبێژیت: {وَتَعَاوَنُوا۟ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰۖ وَلَا تَعَاوَنُوا۟ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَ ٰ⁠نِۚ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ} [سُورَةُ المَائـِدَةِ: ٢] ئانکو: و ھوین ل سەر چاککداریێ و تەقوایێ دگەل ئێک ھاریکاربن، و ھاریکارنەبن ل سەر گونەھێ و بەزاندنا توخیبێن خودێ، و ھشیار بن بێ فەرمانییا خودێ نەکەن، ھندی خودێ یە یێ ئەشکەنجە دژوارە.

(1) حلية الأولياء وطبقات الأصفياء 9 / 113 .
(2) عن عائشة رضي الله عنها في صحيح البخاري 729 ومسلم 761
(3) رواه الترمذي 806 وصححه، وصححه الألباني في صحيح الترمذي.
(4) عن العرباض بن سارية في سنن أبي داود رقم 4607
(5)  الفتح الرباني من فتاوى الشوكاني 1087/2
(6) مناقب الشافعي للبيهقي ج1ص 468-469