ھەروەسا دھێتە گوتن: کو نە ھەر تشتەکێ ھاتییە ھێلان بەڵگەیە ل سەر حەرامبوونێ، چونکی گەلەک تشت پێغەمبەرێ خودێ ﷺیێن ھێلاین، بەلێ حەرام نەکرییە.
یا ڕاستی ئەڤە بابەتەکێ گرنگە بۆ نیاسینا سوننەتێ ژ بیدعەتێ، و بابەتەکێ مەترسییە بۆ ڕێکخوشکرنا بیدعێ بشێوەیەکێ گشتی، لەوما دڤێت ئەم لێ ھشیاربن، چونکی یێ ئەڤی بابەتی باش نزانیت و تێنەگەھیت، دێ ھزر کەتن ئەم یێ دبێژن: ھەر تشتەکێ پێغەمبەرێ خودێ ھێلاتی بەڵگەیە ل سەر حەرامبوونێ، ڤێجا دێ بێژیت: پا پێغەمبەرێ خودێ فلان خوارن یا ھێلاتی ما حەرامە؟! و فلان کار نەکریە ما حەرامە؟! ھەتا دویماھیێ ژ ڤان ئاخڤتنان.
بەرسڤا ڤێ چەندێ دێ ئەو بیت؛ کو دەستپێکێ دڤێت بھێتە زانین، ھێلانا پێغەمبەرێ خودێ بۆ تشتی ل سەر چوار شێوانە:

١- شێوێ عەدەتی:
ئانکو ئەو تشتە بھێتە ھێلان ژ لایێ عەدەتێ مرۆڤی یان عەدەتێ کومەڵگەھا مرۆڤی، کو ب سروشتێ مڕۆڤی ڤە گرێدایە.
بۆ نموونە: خوارنا گوشتێ گیانەوەکی دبێژنێ: الضَبْ، ئەم دبێژنێ بزنمشک، ئەڤ گیانەوە یێ ل سەر مێزا پێغەمبەرێ خودێ ھاتییە دانان و خوارن، بەلێ دلێ وی نەچوویێ، و نە خواریە و ھێلایە، بەلێ خۆ ل سەر ڕازی کر ئەو بھێتە خوارن. ل ڤێرێ ئەم نابێژن: مانێ پێغەمبەرێ خودێ ئەڤ خوارنە یا ھێلایی، ئانکو حەرامە، چونکی ئەڤە تشتەکێ عەدەتییە، و چ ئەحکامێن شەریعەتی پێڤە گرێدای نینن.

٢- شێوێ ڕێگرییێ:
ئانکو ئەو تشتە بھێتە ھێلان ژ بەر ئەگەرەکی، یان ژ ترسا تشتەکی، کو ئەو تشتە ڕێگرە ئەو کارە بھێتە ئەنجامدان، لەوما ئەگەر ئەو ڕێگرە نەمینت، ھینگێ ئەو کارە ناھێتە ھێلان.
بۆ نموونە: نڤێژێن تەراویحان، پێغەمبەرێ خودێ یێن کرین، خەلک ل مزگەفتێ یێن دگەل کومڤە بووین، بەلێ ھێلان ژ ترسێن ھندێ، نەکو ل سەر ئوممەتێ فەڕز بیت،
و گۆتە وان: ئەز ترسم ل سەر ھەوە فەڕز بیت. چونکی پێغەمبەر یێ ساخە و دەرگەھێ ھاتنا وەحیێ یێ ڤەکرییە، بەلێ دەمێ مری ﷺ، ھینگێ چ ترسا فەرزبوونێ نەما، ئیمامێ عومەر ڕابوو جارەکا دی خەلک ل سەر پێش نڤێژەکی کومڤە کرن.

٣- شێوێ بەرژەوەندیێ:
ئانکو ئەو تشتە بھێتە ھێلان ژ بەر بەرژەوەندیەکێ یان ئەگەرەکێ گرنگتر و فەرتر، چونکی ئەگەر نەھێتە ھێلان؛ دێ زیان و مەترسیێن خۆ ھەبن، و ئیسلام ھەر بەرژەوەندیێن ھەرە مەزن پێش دئێخیت ل سەر یێن کێمتر.
بۆ نموونە: کوشتنا سەرۆکێ منافقان عبد الله بن أبي سلول، خەلکێ ھەمییا دزانی ئەو منافقە، و زێدە زیان دگەھاندە پێغەمبەرێ خودێ، و پیلان دژی ئیسلامێ و موسلمانان دگێڕان، و ھاریکارییا دژمنی دکر، بەلێ د گۆتی: ئەز موسلمانم، و دەمێ درەو و بێبەختی ل سەر نامیسا پێغەمبەرێ خودێ ھاتە کرن، ئەو ژ وان کەسان بۆ یێ ب ئەزمانێ خۆ زیان گەھاندە پێغەمبەری، و ئاخڤتنێت کرێت دەرحەقا نامیسا پێغەمبەری دا گۆتن،
ئینا صەحابییەکێ گۆت: ئەی پێغەمبەرێ خودێ بھێلە ئەز ستویێ ئەڤی منافقی لێدەم، گۆتێ: نەخێر، دا نەبێژن: موحەممەد ھەڤالێن خۆ دکوژیت. ئانکو یێ حالێ وی نزانیت دێ ڤێ ھزرێ ژ پێغەمبەرێ خودێ کەتن، و دبیت ئەڤە بۆ ھندەکان بیتە بەھانە ئەو قەستا ئیسلامێ نەکەن. لەوما کوشتنا وی ھاتە ھێلان ژ بەر ڤێ بەرژەوەندیێ، و خودێ بەرائەتا نامسا پێغەمبەرێ خۆ ل سەر حەفت ئەسمانان ئیناتە خوار، و ئەو منافقە، و یێن وەکی وی شەرمزار کر.

٤- شێوێ تایبەتمەندیێ:
ئانکو ئەو تشتە بھێتە ھێلان ژ بەر ئەگەرەکی کو ب تنێ ب پێغەمبەرێ خودێ ﷺگرێدایە، نەکو ب چ کەسێن دیتر.
بۆ نموونە خوارنا پیڤاز و سیرێ، پێغەمبەرێ خودێ نەدخوار، ئەرێ نوکە ئێک ھەیە بێژیت: خوارنا پیڤاز و سیرێ حەرامە؟! بێگومان نەخێر، بەلێ چونکی جبریل دھاتە دەڤ پێغەمبەری و وەحی بۆ دئینا، ئەھا ژ بەر ئەڤێ تایبەتمەندیێ پێغەمبەرێ خودێ خوارنا پیڤاز و سیرێ ھێلا، و گۆتە یێ ئامانێ وان کەسکاتییا وەرگرتی؛ ژ پیڤاز و سیر و کەرەفسێ و تشتێن ھوسا " كُلْ؛ فَإِنِّي أُنَاجِي مَنْ لَا تُنَاجِي ".(1) ئانکو تۆ بخۆ ئەز دگەل ئێکێ دئاخڤم تۆ دگەل نائاخڤی. بەحسێ جبریلی دکر سلاڤ لێ بن، چونکی مەلائیکەت نەخوشییا خۆ ژ بێھنێن نەخوش دبینن.
ژ ڤێ ھەمیێ دھێتە زانین کو ھێلانا پێغەمبەرێ خودێ ﷺبۆ تشتەکی بشێوەیەکێ گشتی نابیتە ئەگەرێ حەرامبوونێ، بەلێ کەنگی ئەگەر پێغەمبەری کارەک ھێلا دبیتە بەڵگە ل سەر حەرامبوونێ؟! و کرنا وێ دبیتە بیدعە، و سەرپێچییا سوننەتێ؟! بەرسڤ: ئەگەر دوو تشت بخۆڤە گرتن:
١- ئەگەر پێدڤییا وی تشتی ھەبیت، و نەھاتبیتە کرن.
٢- ئەگەر چ ڕێگرێن شەرعی نەبن، و نەھاتبیتە کرن.

بۆ نموونە: نڤێژا جەژنێ بێ بانگە و بێ قامەتە، و ھوسا یا ھاتییە کرن و ڤەگوھاستن، ئەرێ بانگدان بۆ گازیکرنا خەلکێ و ئاگەھداریکرنا وان، نە تشتەکێ پێدڤییە؟! و ئەرێ ما ڕێگرەک ھەیە بانگ نەھێتە دان، ما دەقەکێ قورئانێ پێ ھاتییە گۆتییە: نڤێژا جەژنێ بانگ نەدەن؟!
بێگومان نەخێر، بەلێ ل سەر ڤێ چەندێ ڕا، و دگەل ھەبوونا بەرژەوەندییا بانگدانێ بۆ نڤێژێ، پێغەمبەرێ خودێ یا ھێلاتی، دا بھێتە زانین کو شەریعەتێ خودێ دویڤچوونە، نەکو زێدەکرن و داھێنانە.
لەوما مەولید ژی و ئەگەر خێرەکێ یان بەرژەوەندیەکێ بخۆڤە بگریت ژی، ھەر ئەو خێرە دخوازتە ھندێ ل سەر دەمێ صەحابییان و تابعییان ژی بھێتە کرن، و چ ڕێگر نەبووینە ئەو کارە نەھێتە کرن، بەلێ ئەو نەھاتییە کرن، و یا ھاتییە ھێلان، بەلکی ئەم یێن ژێ ھاتینە پاشڤەدان،
چونکی ئەڤە چاڤلێکرنا فەلایا یە، و دەرگەھەکێ شرکێ و بیدعێ یە، ژبەر ھندێ ھێلانا ئەڤی کاری سوننەتە، و کرنا وێ بیدعەتە،
ل ڤێرێ دیار دبیت کا کەنگی ھێلانا پێغەمبەرێ خودێ بۆ تشتەکی نەبەڵگەیە ل سەر حەرامبوونێ، و دروستە ئەم بکەن، و کەنگی ھێلان دبیتە حوکمەکێ شەرعی، و نابیت بھێتە کرن، و یێ بکەتن، دێ کەڤیتە بیدعێ، و سەرپێچییا سوننەتێ.
و کورتییا وێ ئەوە: ئەگەر ھێلان ژ بەر عەدەتەکێ یان ڕێگرییەکێ یان بەرژەوەندیەکێ یان تایبەتمەندیەکێ بیت، ھینگێ ئەڤە نابیتە بەڵگە ل سەر حەرامبوونێ، و دروستە مرۆڤ بکەتن، و گونەھکار نابیت، و نابیتە بیدعە و سەرپێچییا سوننەتێ، بەلێ ئەگەر نە ژبەر ڤان ئەگەران بیت، و پێدڤییا وێ یان بەرژەوەندییا وێ ھەبیت، و چ ڕێگر نەبن، و ئەو کارە ھاتبیتە ھێلان، ھینگێ کرنا وێ بیدعەیە، و یێ بکەتن یێ گونەھکار، و سەرپێچە بۆ سوننەتێ.

(1) عن جابر بن عبد الله رضي الله عنه في صحيح مسلم 564