خزمەتکرنا ژنێ بو زەلامێ واجبە لسەر ژنکێ ؟ یان پێدڤی یە زەلامێ وێ بو خزمەتکارا بگرت؟
بەرسڤ:
فقهزان دنە وەكهەڤن د بابەتێ واجب بوونا خزمەتکرنا زەلامی ژ لایێ ژنکێ ڤە و رابوونا بکارو بارێن مال،جمهورێ زانایان دبێژن ئەڤ چەندە لسەر ژنکێ واجب نینە،و هندەك ژ خودانێن زانینی دبێژن واجبە
بوچوونا جمهورێ زانایێن شافعی و حەنبەلی و هندەك ژ مالکییا ئەوە کو خزمەتکرنا زەلامی و کروبارێن مال ل سەر ژنکێ نە واجبن بەلێ یا باشتر ئەوە وێ بکەت یا د عرف و عەدەتێن واندا هەی.
بەلگێن وان:
1ـ گوتنا خودایێ مەزن:﴿ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ﴾ [النساء: 19]
رویێ بەلگەبوونێ:ژ سەرەدەری کرنا باش ئەوە زەلام خزمەتکارا بو هەڤژینا خو دابین کەت(١)
2ـ چونکی یا گرێبه‌ستكری ژ لایێ ژنکی ڤە خوشی پێ برنە ئەڤجا غەیری هندێ لسەر واجب نابت،وەکی ئاڤدانا حەیوانێن وی،و دروینا زەڤیێن وی (٢)
3ـ چونکی دەمێ مەزاختنێن ژنکێ ل سەر زەلامی واجب بوین خزمەتکرنا وێ ژی ل سەر واجب بوو، وەکی بابێ دەمێ مەزاختنێن زاروکێ وی ل سەر واجب بووین کرییا (اجرە) وی یێ ب خزمەتکرنا زاروکی ژی رادبیت سەر واجب دبیت(٣)
ب دوو رەنگان بەرسڤا ڤێ چەندێ دهێتە دان
1_ مەهر بەرامبەر تشتەکێ یە و هەر ئێك ژ زەلامی و ژنکێ دێ یا پێدڤی ل سەر خو ئەنجام دەت ، خودایێ مەزن مەزاختن و جلك و ئاکنجیبوونا وێ واجب کرن ل سەر زەلامی،بەرامبەر خوشی پێ برنێ ب وێ و خزمەتکرنا وێ بو زەلامی،و ئەو تشتێ عرف و عەدەتێن هەڤژینیێ ل سەر (٤)
2_گرێبەستێن رەها ل سەر دابو نەریتان دهێنە جێبەجێ کرن ،و یا د دابو نەریتا دا هاتی ئەوە ژن خزمەتێ بکەت دناڤ مالدا و بکاروبارێن مال رابیت.(٥)
و حەنەفی و مالکی دبێژن واجبە ژن خزمەتا زەلامێ خو بکەت و بکاروبارێن مال رابیت
بەلگێن وان:
1ـ گوتنێن خودایێ مەزنن: ﴿ وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ﴾ [البقرة: 228]
﴿ الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ ﴾ [النساء: 34]
رویێ بەلگەبونێ. ئەگەر ژن خزمەتا زەلامێ خو نەکەت و زەلامێ وێ خزمەتا وێ بکەت دێ ئەو بسەر زەلامێ خو کەڤیت(٦)
2ـ ژ عەلییێ کورێ ئەبو طالبی ـ خودێ ژێ رازی بت ـ دهێتە ڤەگوهاستن دبێژیت: فاتیما ـ خودێ ژێ رازی بت ـ چوو دەڤ پێغەمبەری ﷺ دا گازندا ژ شینوارێت دستار دهێلت سەر دەستێ وێ بو بکەت ،گەهشتە وێ هندەك عەبدێن هاتین دەڤ، ئینا ئەڤ چەندە بو عائیشای ـ خودێ ژێ رازی بت ـ گوت،دەمێ پێغەمبەر ﷺ هاتی عائیشای گوتێ، عەلی ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ دبێژیت: پێغەمبەر ﷺهاتە دەڤمە و ئەم چو بین سەر جهێن خو ین نڤستنێ،ئەم دا رابین، پێغەمبەری گوتی «بمینن سەر جهێت خو»و هات روینشت دناڤبەرا مەدا هەتا کو من هەست ب تەزییاتییا پێت وی کرن لسەر زکێ خو، و گوت:«ما ئەز بەرێ وە نەدەم تشتەکێ بخێرتربیت ژ وێ یاوە داخازکری؟(مەبەستا وی ب داخازییا فاتیمای بو کو خزمەتکار بوو) ئەگەر هوین چوون سەر جهێت خوـ سیهو سێ جارا بێژن سبحان اللە و سیهو سێ جارا بێژن الحمداللە و سیهو چار جارا بێژن اللە اکبر ئەڤە بو هەوەبخێرترە ژ خزمەتکارا » صحيح البخاري
رویێ بەلگەبونێ: دەمێ فاتیمایێ گازندە کرین ژ کارێ مالێ پێغەمبەری ﷺ نەگوتە عەلی خزمەتکرن لسەر واجب نینە و پێدڤی یە تو بۆ وێ خزمەتکارا دابین کەی، هەروەسا ئەڤە دبینە بەرسڤ بو وان یێن دبێژن خزمەتکرنا وان ژ باشی و قەنجییا وان بو نەکو واجب بو لسەر وان چونکی لڤێرێ فاتیمایێ گازندە دکرن
3ـ ژ ئەسمایا کچا ئەبو بەکری ـ خودێ ژوێ و بابێ وێ رازی بت ـ دهێتە ڤەگوهاستن دبێژیت: من شیب زوبەیری کر و وی ج مال و عەبد نەبوون، و ج تشت ژی نەبوون ژ بلی حەشترەکێ و هەسپەکێ،من ئالیك و ئاڤ دا وان،و دا هندەك کەڤلا پێکڤە دریم ژبو چێکرنا دەلوێ،و من هەڤیر دکر،من نە دزانی جوان نانی پێژم(دروست بکەم)، دا جیرانێن من یێن ئەنصاری بومن نانی پێژن،و ئەو ژنکە ئەختوبار(بوفا) و تێکەلی خوش بین، و من بەرکێن قەسپا دانانە سەر سەرێ خو ژ وی عەردێ پێغەمبەری ﷺدایە زوبەیری ودا ڤەگوهێزم نێزیکی 4کیلومیتران ژجهێ ئاکنجی بوونا من دویربوو، روژەکێ من بەرکین قەسپا لسەر سەرێ خو ڤەدگوهازتن من پێغەمبەری ﷺ دیت دگەل هندەك ئەنصارییا،پێغەمبەری ﷺ گازی کرە من و گوتە سیارێ خو«ٳخ ٳخ»دا من ل پشت خو سیارکەت، من شەرم کر دگەل زەلاما بچم و بیرامن ل زوبەیری و غیرەتا وی هات ب غیرەت ترین کەس بوو، پێغەمبەریﷺ زانی ئەز شەرم دکم ئینا چوو، هەتا گەهشتیم دەڤ زوبەیری من گوتێ:پێغەمبەرﷺ و هندەك هەڤالین وی دگەل بوون ئەز دیتم و بەرکێن قەسپا لسەر سەرێ من بین گوتە سیارێ خو اخ دا ئەز سیار بم،من شەرم ژێ کر ومن غیرەتا تەژی زانی، زوبەیری گوت: بخودێ راکرنا دارا ژلایێ بومن بزەحمەتربوو ژ سیاربوونا تە دگەل، پاشی ئەسما دبێژیت: هەتا کو ئەبو بەکری ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ بومن خزمەتکارەك هنارتی دا بکاروبارین هەسپی رابت، هەر وەکی وێ ئەز ئازاکریم(مەرەم ژێ هەر وەکی یا گرێدای بوو بکاری ڤە و ئازا بو).
رویێ بەلگەبوونێ:دەمێ پێغەمبەری ﷺ ئەسما دیتی و دار لسەر سەرێ وێ بوون نە گوت زوبەیری ئەڤە لسەر وێ واجب نینە
4ـ چونکی پێغەمبەری ﷺ فەرمان ل ژنکێن خو دکر کو خزمەتا وی بکەت دا بێژیت: ئەی عائیشا خارنێ بدەمە، ئەی عائیشا کێرکێ بدەڤمن و خوشکە ب بەری
و یا دروستر ژڤان بوچوونان ئەوە کو واجبە لسەر ئافرەتێ وێ بکت یا عرف و عەدەت ل سەر
ابن تیمییه ـ خودێ دلوڤانیێ پێ ببه‌ت ـ دبێژیت:
((واجبه ئافره‌ت خزمه‌تا زه‌لامێ خو بكه‌ت ب باشی و ئه‌ڤ خزمه‌ت كرنه حال بو حالی دهێته گهورین ، خزمه‌تا گوندا وه‌كی یا باژێرا نینه و خزمه‌تا بهێز وه‌كی یا لاواز نینه ئه‌ڤه گوتنا جوزجانی یە ژ ھەڤالێن مەیە و یا ئەبوبەکر ابن ابی شیبە ژی یە))
الاختيارات “ص ٣٥٢
ابن عثيمين ـ خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت ـ دبێژیت:
خزمه‌تكرنا زه‌لامی ژلایێ ئافره‌تێ ڤه بو عورفو عه‌ده‌تا دزڤریت ئه‌گه‌ر د عورف و عه‌ده‌تێن وانا دا ڤێت ئافره‌ت خزمه‌تا زه‌لامێ خو بكه‌ت دڤێت بكه‌ت و ئه‌گه‌ر عورف عه‌ده‌تان دا هوسا بیت خزمه‌تا زه‌لامێ خو نه‌كه‌ت ئه‌و لسه‌ر واجب نینه و جێنابیت زه‌لام خو نه‌جار بكه‌ت خزمه‌تا ده‌یك و بابێن وی بكه‌ت و خه ژێ عاجز بكه‌ت ئه‌گه‌ر خزمه‌تا وانا نه‌كر.
فتاوي نور على الدرب
الشرح الممتع (١٢/٤٤١)
١:الشيرازي، المهذب في فقه الإمام الشافعي، والعمراني، البيان في مذهب الإمام الشافعي
٣،٢،:العمراني، البيان في مذهب الإمام الشافعي
٦،٥،٤:ابن قيم الجوزية، زاد المعاد في هدي خير العباد
ژێدەر:سایتێ اسلام سوال و جواب، سایتێ الالوکە