تەفسیرا ئایەتا (رب المشرقین و رب المغربین):- خودایێ مەزن د ئایەتەکێ دا دبێژیت: ( رب المشرقين ورب المغربين ) ، ڤێجا ئەرێ تەفسیر بکەین ب وێ روژهەلاتا دڤێ دونیایێ دا لسەر عەردی،یان روژهەلاتەکا دی هەیە ل روژا دوماهیێ ؟ یان ژی تەفسیرەکا دی بو هەیە؟

‏بسم الله الرحمن الرحیم

حەمد و سەنا و سوپاسی بو خودایێ مەزن و سلاڤێن خودێ لسەر گیانێ پێغەمبەرێ خودێ و لسەر خێزان و کەس و کارێن ئیماندار و صەحابیان و دویفکەفتیێن وی هەتا روژا دوماهیێ.

پەیڤا "المشرق والمغرب" دقورئانا پیروزدا ب کت و جووت و کوم هاتیە .

خودایێ مەزن یا گووتی: (رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ) الرحمن/ 17 ،

ئانکو:خودایێ مەزن خودانێ هەردوو روژهەلاتا و هەردوو روژئاڤایایە.

و هەروەسا یا گووتی : (رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَرَبُّ الْمَشَارِقِ) الصافات/ 5 ،

ئانکو: ئه‌و (الله)ە خودانێ ئەسمانا و عەردیه و ئەوێ دنافبەرا واندا و خودایێ هەردوو روژهەلاتایە : لەوا گوتی دوو روژهەلاتا ،چنکی هەر ڕوژەکا روژ دهەلیت ڕوژهەلاتەکا هەی هندی ژمارەیا ڕوژێن ساڵێ چونکی هەر روژەکێ روژ ل جهەکێ جودا دهەلیت، و بەحسی روژئاڤای نەکریە چونکی د ئایەتێن دی دا یا بەحس کری.

و هەروەسا یا گووتی: (فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ * عَلَى أَنْ نُبَدِّلَ خَيْرًا مِنْهُمْ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ) المعارج/ 40، 41 ،

ئانکو: سویند دخوم ب خودایێ روژهەلات و روژئاڤایا ئانکو:هەر ڕوژەکا ڕوژ ژ روژهەلاتی د هەلیت و هەر ڕوژەکا ل روژئاڤای ئاڤادبیت ،سویندبیت ب خودایێ ڕوژهەلات و ڕوژئاڤایا مە شیان یا هەی.

كو ئەڤان ژناڤببەین و هندەک کەسێن باشتر ژڤان بینین کو گوهداریا مە بکەن و سەرپێچیا مە نەکەن کا چەوا چەندین ئوممەتێن دی مە ژناڤبرینە یان مە شیان یا هەی ل روژا قیامەتێ ب لەشەکێ باشتر ژ یێ وان وان زیندی بکەینەڤە ،و چ کەس ژی نینن یێ زاڵ بیت لسەر مە و مە بێدەستهەلات بکەت.

و هەروەسا یا گووتی : (رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا) المزمل/ 9 .

ئانکو: خودایێ مەزن خودایێ ڕوژهەلات و ڕوژئاڤایایە چ پەرستی یێن ب حەق نینن هێژایی پەرستنێ بن بتنێ زاتێ پیروزێ (الله) نه‌بیت ، تو بتنێ خودایێ مەزن بکە وەکیل و کارێن خو بێهلە ب هیڤیا ویڤە و تەوەکولا خو بدە سەر خودایێ مەزن.

ڤێجا برگەیا گوتناوی : (رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ) : مەرەم پێ : ڕوژهەلاتا زڤستانێ و هاڤینێ یە ، وڕوژئاڤایا زڤستانێ و هاڤینێ یە ، ڕوژ د هاڤینێ دا بەرەڤ لایێ باشورێ عەردی دچیت و د زڤستانێ دا بەرەف لایێ باکوری ، لەوا جهێ هەلاتنا وان ژێک جودا دبن د هاڤینێ دا و بهەمان ڕەنگ جهێ ئاڤابونێ د زڤستانێ دا، ڤێجا هوسا دێ دوو جهێن دەرکەفتنێ هەبن ئێک د هاڤینێ دا و ئەوێ دی د زڤستانێ دا و ب هەمان ڕەنگ جهێ ئاڤابونێ ژی .

ومەرەم ژ ڤێ برگا ئایەتێ: (رَبّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ) جهێ دەرکەفتنا ڕوژێ و ئاڤابونا وێ لدیف دەرکەفتن و ئاڤابونێ د هەمی روژا دا ،چونکی هەر روژەکێ جهەکێ هەی بو دەرکەفتن و ئاڤابونێ جودا ژ وێ روژا چووی.

یان ژی مەرەم ژێ :جهێ دەرکەفتنا ستێر و ڕوژ و هەیڤێ یە .

و مەرەم ژ برگا ئایەتێ : (رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ): جنسێ ڕوژهەلات و ڕوژئاڤایێ یە، ب ڤێ ڕامانێ ژی هەمی جهێن دەرکەفتنا ڕوژێ و ئاڤابونا وێ .

( ابن كثير ) ڕەحمەتا خودێ لێبیت:

"(رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ) ئانکو: جهێ دەرکەفتنا روژێ د هاڤین و زڤستانێ دا و سەبارەت ئایەتا: (فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ) دبێژیت:

ئەڤە لدیف جهێ دەرکەفتنا ڕوژێ و گهوڕینا وێ د هەمی ڕوژادا و سەبارەت ئایەتا دی کو ئایەتا : (رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلا) دبێژیت: مەرەم ژڤێرێ جنسێ ڕوژهەلات و ڕوژئاڤایە .

"تفسير ابن كثير" (7/ 492) .س

و زانایێ پایەبلند ابن العثيمين رەحمەتا خودێ لێبێت دبێژیت:

" (رب المشرقين ورب المغربين) مەرەم ژێ:

جهێ ڕوژئاڤابونێ یە د هاڤین و زڤستانێ دا ، جهێ ڕوژهەلاتنێ د هاڤینێ دا ل لایێ باشوری دا و جهێ ڕوژهەلاتنێ د زڤستانێ دا ل لایێ باکوری یە .

وخودێ ئاماژە یێ ب وێ چەندێ دای کو بو چەند بەرژەوەندیێن مەزن یێن خەلکی هەروەسا بەلگەیەکێ تمامە لسەر شیانا خودێ و تمامەتی و دلوڤانی و دانایی یا وی یه چونکی کەسێ شیانا نەهێلانا هەلاتنا ڕوژێ نینە بەرەف جهەکی و شیانا نەهێلانا ئاڤابونا ڕوژێ نینە بەرەڤ جهەکی لەوا ژی یا گوتی : (رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ * فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ) .

ئانکو: ڕوژهەلاتا هاڤین و زڤستانێ یە ، و روژ ئاڤاییا زڤستان و هاڤینێ یە ، ڕوژ د هاڤینێ دا بەڕەڤ لایێ باشورێ عەردی دچیت و دزڤستانێ دا بەرەف باکوری لەوا جهێ هەلاتنا وان جودا دبیت د هاڤینێ دا

و بهەمان ڕەنگ جهێ ئاڤابوونێ د زڤستانێ دا ، لەوا لدیف هندێ دوو جهێن دەرکەفتنێ دێ هەبن ئێک ل هاڤینێ و یێ دی ل زڤستانێ و ب هەمان رەنگ ژی جهێ ئاڤابونێ .

پشتی ئەڤێ گووتنێ ب چ نازو نیعمەتێن خودێ کافردبن و ب درەو ددانن ئەوێن داینە بەندەیێن خو.

و د ئایەتەکا دی دا یا گووتی : (فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ) .

ئانکو: سویند دخوم ب خودایێ روژهەلات و ڕوژئاڤایا ئانکو:هەر روژەک ژ ڕوژهەلاتێ دەردکەڤیت ، وهەر روژەکێ روژ ژ روژئاڤای ئاڤادبیت سویند بیت ب خودایێ روژهەلات و روژئاڤایا.،

روژهەلات و روژئاڤا پێکڤە یێن ئیناین، و د ئایەتا سیێ دا یێ گووتی: (رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلاً) .

و چ تشتێ هەڤدژی ئێک دناڤبەرا ڤان ئایەتاندا نینن مەرەم ژ وان ئایەتێن ڕوژ و هەیڤ ب کومی هاتین ئەوە یا مە دەستپێکێ گوتی و مەرەم ژ وان ئایەتێن ڕوژ و هەیڤ ب جووتی هاتین :

جهێ ڕوژ هەلاتنێ ئاڤابونا وێ ی ب ڤی ڕەنگی هەر ڕوژەکێ لجهەکێ جودا ل ڕوژا چووی دەردکەڤیت و ئاڤادبیت .

و ب نسبەت : (رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ) .

مەرەم پێ: خودێ خودانێ هەمی جهـایە ڤێجا چ ڕوژهەلات بیت چ ڕوژئاڤا .

"فتاوى نور على الدرب" (5/ 2) بترقيم الشاملة .

و مەرەم ژ ڕوژهەلاتن و ڕوژئاڤابونێ د ڤێ ئایەتێ دا ڕوژهەلاتن و ئاڤابونە ددونیایێ دا نە ل ڕوژا دوماهیێ دا چونکی د ڕوژا دوماهیێ دا ڕوژهەلاتن و ڕوژ ئاڤابون نینە .

و( الطحاوي ) د کتێبا "شرح مشكل الآثار" (183) ژ ئەبو هورەیرەی فەرمودەیەکا ڤەگوهاستی ئەوی ژی ژ پێغەمبەری صلی الله علیه وسلم کو یێ گووتی: ( الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ ثَوْرَانِ مُكَوَّرَانِ في النار يَوْمَ الْقِيَامَةِ ) وصححه الألباني في "الصحيحة" (124) .

ئانکو: ڕوناهیا ڕوژ و هەیڤا نامینت و دێ هێنە کۆم کرن ل ڕوژا دوماهیێ دا و دێ کەنە دناڤ جهنەمێ دا .

( الحافظ ابن حجر) ڕەحمەتا خودێ لێ بیت:

"( الْخَطَّابِيُّ) یێ گووتی : مەرەم پێ ئەو نینە دەمێ دکەنە ناڤ ئاگری دا سزا ددەن نە، بەلێ پا بو شکاندنا دفنا وان کەسایە ئەوێن ددونیایێ دا پەرستن بو وان دکرین دا بزانن عیبادەت کرن بو وان یا باتلە و هاتیە گوتن ئەو ژ ئاگری یێن هاتینە دروست کرن و دێ هێنە ڤەگەراندن بو ئاگری.

و( الْإِسْمَاعِيلِيُّ) دبێژیت: مەرج نینە کومکرنا وان بو ناف ئاگری ژبەر سزای دانابیت،خودێ دناف ئاگری دا فریشتە و بەر و ژبلی ڤان ژی یێن هەین دا ببیتە سزا بو جەهنەمیا و ئامیرێ ئازاردانێ بیت بو وان کەسێن وی دڤێن نە کو ئەو تشتە بخو دێ هینە سزادان.

"فتح الباري" (6/ 300) .

والله أعلم .

بابەت :-بەرسڤدانا گومانان

ژێدەر:- سایتێو بهەمان ڕەنگ جهێ ئاڤابوونێ د زڤستانێ دا ، لەوا لدیف هندێ دوو جهێن دەرکەفتنێ دێ هەبن ئێک ل هاڤینێ و یێ دی ل زڤستانێ و ب هەمان رەنگ ژی جهێ ئاڤابونێ .