بەرسڤ/

دەستپێکێ دڤێت بزانی دەستپەڕ یا حەڕامە ب بەڵگەیێ قورئان و حەدیسێ :

ئێک : قـورئانا پیروز :

ابن كثير ـ رحمه الله تعالى ـ دبێژیت : ئیمامێ الشافعي وئەو زانایێن ئێک دەنگ لسەر حەڕامبوونا دەستپەریێ ئەف ئایەتە یێن کرینە بەڵگە :

( وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ (5) إِلَّا عَلَىٰ أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ (6) فَمَنِ ابْتَغَىٰ وَرَاءَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْعَادُونَ)[ 4-6 سورة المؤمنون ] . 

وئه‌وێن نامويسا خۆ ژ فاحیشێ وهه‌ر كاره‌كێ كرێت وخراب دپارێزن. ل سه‌ر ژنكێن خۆ نه‌بت، يان ژى وان جارییێن ل بن ده‌ستێ وان، ئه‌وان چو لۆمه‌ وگونه‌هـ د ڤێ چه‌ندێ دا ل سه‌ر وان نينه‌؛ چونكى خودێ ئه‌و بۆ وان يێن حه‌لالكرین

ڤێجا هه‌چییێ د سه‌ر ڤێ چه‌ندێ ڕا زێده‌گاڤییێ بكه‌ت ئه‌و ژ وانه‌ يێن ژ حه‌لالی ده‌ربازى حه‌ڕامى بووين، و,وى خۆ هێژاى عه‌زاب وغه‌زه‌با خودێ كر. 

و ئیمامێ الشافعي د (كتاب النكاح ) دبێژیت : هەر وەکی مە دیارکری د بەحسێ وان دا ئەوێن نامویسا خو دپارێزن ژبلی خێزان و جاریێن خو نەبیت کو ژبلی وان حەڕامە پاشی دووپات دکەت و دبێژیت : ( فَمَنِ ابْتَغَىٰ وَرَاءَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْعَادُونَ ) . 

ئانکۆ :هەر کەسەکێ ژ غەیری ڤان هەردووکا بڤێت حەزا خو تێربکەت ئەو وان کەسا زێدەگاڤی یا ل سنورێن خودێ کری. 

دوو : بەڵگەیێ سوننەتێ : 

ئەو فەرموودا عبد اللَّهِ بن مسعود ـ رضي الله عنه ـ ڤەگێڕای و دبێژیت : ( كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَبَابًا لا نَجِدُ شَيْئًا فَقَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهم عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ الْبَاءةَ فَلْيَتَزَوَّجْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ )

رواه البخاري فتح رقم 5066 .

ئانکو : ئەم چەند گەنجەك بووین دگەل پێغەمبەری صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ـ مە چ نەبوو ، پێغەمبەری ـ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ـ گوتە مە : گەلی گەنجان هەر کەسەكێ ژ هەوە شیانا زەواج کرنێ هەبیت بلا ژنێ بینیت (شیانا ماددی و لەشی ) چونکی ئەگەرەکە بو پاراستنا چاڤی و نامویسێ و هەر کەسەکێ شیان نەبیت بلا ب ڕوژی بیت چونکی ڕوژی حەزێ کێم دکەت.

ڤێجا ئەگەر (ڤەمراندنا شەهوەتێ بدەستی) دروستبا دا پێغەمبەرێ خودێ (صلى الله عليه وسلم) بەرێ گەنجان دەتێ بەلێ ئەم دبینین بەرێ گەنجا یێ دایە ڕوژی گرتنێ دا حەز و شەهوەتا وان کێم بیت و لاواز بیت. 

 تێبینى :

حوکمێ ئەڤی کارێ پیس بو کوڕ و کچا هەمان تشتە و حەڕامە و دروست نینە. 

چارەسەری چیە ؟ 

سەبارەت چارەسەریا وان کەسێن فێربووینێ چەند ڕێک و پێنگاڤەكا دێ دیارکەین بو ڕزگاربونێ :

ئێك / پێدڤیە پاڵدەرێ هێلانا تە بو ڤی کاری ژبەر خودێ بیت فەرمانا خودێ بیت و ژ ترسێن وی دا بیت. 

دوو /  ژن ئینان، کو دبیتە ئەگەرێ ڕزگاربوونا ئێکجاری ژ ڤی کاری و پێغەمبەری ژی ـ صلى الله عليه وسلم ـ بەرێ گەنجان یێ دایە هەڤژینیێ. 

سێ/ خو دویر کرن د هزرکرن و وەسوەسا دەربارەی جووتبونێ و خو مژویلکرن ب کارەکی ڤە کو مفایێ دونیا و قیامەتێ تێدابیت . 

چوار /  پاراستنا چاڤی؛ چونکی بەرێ خودانا ئافرەتا و کەسێن نە مەحرەم و وێنێن نەڕەوا و سەرنج ڕاکێش وە ل مروڤی دکەن زێدەتر بەرەڤ ڤی کاری ڤە بچیت.

خودایێ مەزن دبێژیت : (قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ )

ئانکو: بێژە زەڵامێن باوەردار : چاڤێن خو بگرن ژ بەرێ خودانا ئافرەتێن نە مەحرەم 

و پێغەمبەری ـ صلى الله عليه وسلم ـ یێ گوتی : 

( لا تُتْبع النظرة النظرة )" 

رواه الترمذي 2777 وحسّنه في صحيح الجامع 7953 .

ئانکو : بەرێخودانا ئێك ل دیف ئێکێ نەکە (ئانکو ئەگەر چاڤێ تە ڤێکەت جارا دووێ نەدە دیف).

ئەگەر بەرێ خودانا ئێکێ ژ نشکەکێ ڤە بو گونەهـ لسەر نینە، بەلێ ئەگەر دووبارە سەحکرێ ئەو حەڕامە و گونەهە ، هەروەسا دیربکەڤی ژ وی جهێ حەزا تە بلنددبیت .  

پێنج / خو گرێدان ب عیبادەتێن جورەوجور ب ڕەنگەکی بوشایی نەبیت بو ئەنجامدانا گونەها و چاڤدێریکرنا خودێ لبەر چاڤ ببینی.  

شەش / زیانێن وێ یێن تەندروستی لبەر چاڤ وەرگری،

ژ وانا :

أ ـ ئەوێن ڤی کاری گەلەك دکەن ددەمێ ژن ئینانێ دا تووشی هندێ دبن کو ئاڤا وان نەهێت ب جووتبونێ چونکی ئەو یێن فێربوین بدەستی.

ب ـ هندەك ژ وان کەسان ددەمێ جووتبونێ دگەل هەڤژینا خو دا ئەندامێ وان یێ نێرینە نا ڕابیت.

ج ـ یان ئاڤا وان زی دەردکەڤیت ب ڤێ چەندێ ژی نەشێت مافێ خو و هەڤژینا خو ب تمامی بدەتێ .

د ـ ئەگەرەکە بو تووشبون ب نەخوشیا فەقەراتا.

هـ - لاوازبوونا چاڤ و مێشك و ماسولکا و ئێشانا پشتێ

و ژبلی ڤان زیانا ژی کو نوژدارا یێن بەحس ژێ کری. 

هەروەسا زیانێن دەروونی ژی وەکی قەلەق و دوودلی و بێ تاقەتی و ژهەمیێ مەزنتر ژ دەستدانا نڤێژا ژبەرکو شیانا سەرشیشتنێ نینە ب تایبەتی د زڤستانێ دا و هەروەسا شکاندنا ڕوژییا. 

حەفت/ بدروست نەدانە وێ بووچونێ ئەوا ل دەف هندەك گەنجان کو ئەف کارە یێ دروستە ب هێجەتا هندێ ب ڤی کاری خو ب پارێزن ژ زینایێ و نێربازیێ . 

هەشت/  خو بهێزکرن ل بەرامبەر حەزێن خو و و خو ڕادەستی هەوا و شەیتانی و دویرکەفتن ژ مانا بتنێ و د حەدیسێ دا یا هاتی پێغەمبەری ـ صلى الله عليه وسلم ـ ڕێگری یا کری دمانا د جهەکی ڤە بتنێ ".

رواه الإمام أحمد وهو في صحيح الجامع 6919 . 

نەهـ / دەست گرتن ب وێ چارەسەرییا کو پێغەمبەری ـ صلى الله عليه وسلم ـ دیارکری ئەوژی ب ڕوژی بوونە و دویرکەفتن ژ هندەك چارەسەریێن نەگونجای وەکی سویند خارن یان نەزرکرن کو جارەکا دی نەزڤریتە سەر ڤی کاری و هەروەسا وەرنەگرتنا هندەك دەرمانا کو حەزێ ب مرینن چونکی زیانێن تەندروستی تێدا هەنە. 

دەهـ/ بجهئینانا ئادابێن شەرعی بەری خەوێ وەك زکر و نڤستن لسەر لایێ ڕاستێ و بدەست نڤێژ و دویرکەفتن ژ نڤستنا لسەر دەڤی (لسەر زکی)، چونکی پێغەمبەری ـصلى الله عليه وسلم ـ ڕێگری یا کری ژ نڤستنا لسەر دەڤی. 

یازدە / سەبر کێشان و خو پاقژ ڕاگرتن؛ چونکی واجبە لسەرمە سەبرێ خو بکێشین ل بەرامبەری وان تشتێن حەڕام خو مە چەند حەز لسەر هەبیت و دڤێت بزانین خو پاقژ ڕاگرتن ل دوماهیێ دێ بیتە تەبیعەتێ مە ، پێغەمبەر ـ ـ صلى الله عليه وسلم ـیێ گوتی :

( مَنْ يَسْتَعْفِفْ يُعِفَّهُ اللَّهُ وَمَنْ يَسْتَغْنِ يُغْنِهِ اللَّهُ وَمَنْ يَتَصَبَّرْ يُصَبِّرْهُ اللَّهُ وَمَا أُعْطِيَ أَحَدٌ عَطَاءً خَيْرًا وَأَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ )

رواه البخاري فتح رقم 1469 . 

ئانکو:،هەر کەسەكێ هەولبدەت ب پاقژی بمینت خودێ ژی دێ هاری وی کەت و دێ پاقژ ڕاگریت و هەر کەسەکێ هەولبدەت سەبرێ بکێشیت خودێ ژی دێ سەبرێ دەتێ و چ تشتێن باشتر نە داینە مروڤێ ژ صەبر کێشانێ. 

دوازدە / ئەگەر کەسەك تووشی ڤێ گونەهێ بو بلا لەزێ ل توبا خو بکەت و بزڤڕیت بو لایێ خودێ و داخازا گونەهـ ژێبرنێ و ژ رەحما خودێ بێهیڤی نەبیت چونکی بێ هیڤی بون ژ رەحما خودێ ژ گونەهێن مەزنە. 

سێزدە /دڤێت هەڤالێن باش وژخودێ ترس ب هەلبژێری بو هەڤالینیا خو، دا هاریکاربن دکارێن باش دا و دویرکەفتنا ژ خرابیێ. 

چواردە / گەلەک نە مینیە دحەمامێ ڤە دەمێ سەرشویشتنێ چونکی ئەو کەسێن ڤی کارێ پیس دکەن ئەگەر گەلەک ب میننە د حەمامێ ڤە دێ شەیتان پاڵدەت بو ئەنجمادانا وی کاری. 

پازدە/ دوعا کرن ژخودێ و داخازا هاریکاریێ ژخودێ بکەی. 

ڤێجا داخازێ ژتە دکەین تو هزرا خو د دوو تشتا دا بکەی: 

ئێك : ئەرێ دێ حالێ تە چ بیت ئەگەر د وی دەمی دا بابێ تە یان دەیکا تە یان ماموستایێ تە تە ببینیت ؟ ئەرێ ل پێش چاڤێ وان تو دشێ ڤی کاری بکەی ؟ 

بێ گومان نەخێر تو نەشێ و دێ شەرم کەی ڤێجا باش بزانە کو خودایێ مەزن تە دبینیت و ئاگەهـ ژتە هەیە ! ئەرێ خودایێ مەزن ژ هەژی تر نینە تو شەرم ژێ بکەی و وی کارێ پیس نەکەی ؟ 

دوو : باش هزرا خو بکە ئەرێ تە گرنتیەك هەیە ددەمێ ئەنجامدانا ڤی کارێ پیس تو نامری وئەجەلا تە ناهیت! ئەرێ تو یێ ڕازی دوماهیاتە ئەف کارە بیت؟ . 

ژێدەر: سایتێ وەڵامەکان 

https://walamakan.com/1893