بەرسڤ:

حیڪمەت چییە ڪو خودێ تعالی روژی ل سەر عەبدێن خو فەرز ڪرین، بەلڪو یا ڪرییە ئێڪ ژ ستوینێن ئیسلامێ، د گەل هندێ ڪو وەستیان یا تێدا بو لەشی و نەفسێ ژی، مروڤ خو دویر دڪەت ژ وان تشتێن دلێ مروڤی دچیتێ ژ خارن و ڤەخارن و چوونا نڤینێ، و لاوازی پێ دگەهتە مروڤی -لاوازییا لەشی و یا نەفسێ- و ب تایبەت ل روژێن درێژ و گەرم ڪو زەحمەتییەڪا ئێڪجار ب دویڤ خودا دئینیت؟

بو بەرسڤا ڤێ پرسیارێ دێ بێژین:

ژبەری هەر تشتەڪی دڤێت ئەم بزانین ڪو ئێڪ ژ ناڤێن خودێ تعالی (الحڪیم)ــە، و ئەڤ ناڤە چەندین جارا د قورئانێ دا یێ دووبارە بووی، و حەڪیم ئەوە یێ خودان حیڪمەت، ئەوێ ڪو هەر تشتەڪی ب دروستی د دانیتە جهێ وێ: (وَمَنۡ أَحۡسَنُ مِنَ ٱللَّهِ حُكۡمࣰا لِّقَوۡمࣲ یُوقِنُونَ) المائدة: ٥٠

ئانڪو: (و كى د حوكمێ خۆ دا ژ خودێ دادكه‌رتره‌ بۆ وى يێ د شريعه‌تێ خودێ گه‌هشتى وباوه‌رى پێ ئيناى؟).

(أَلَیۡسَ ٱللَّهُ بِأَحۡكَمِ ٱلۡحَـٰكِمِینَ) التین: ٨

ئانڪو: (ئه‌رێ ما ئه‌و خودايێ ئه‌ڤ ڕۆژه‌ داناى دا حوكمى تێدا د ناڤبه‌را خه‌لكى دا بكه‌ت موكمترينێ حاكمان نينه‌ د وان هه‌مى تشتان دا يێن وى ئافراندين؟ به‌لێ. ئه‌رێ ڤێجا ما ئه‌و خه‌لكى دێ هێلت بێى فه‌رمانه‌كێ ل وان بكه‌ت، وجزايه‌كى بۆ ده‌سنيشان بكه‌ت؟).

ڤێجا ل سەر ڤێ بیروباوەرا هە یا ڪو دڤێت هەمی موسلمانەڪی باوەری پێ هەبیت، ئەوژی ئەوە ڪو خودێ تعالی حیڪمەت یا هەی د شەریعەت و قەدەرا خودا، و ل سەر ڤێ چەندێ ڪەسێ موسلمان رازی دبیت و خو تەسلیمی شەریعەتێ خودێ تعالی دڪەت ڪا چاوا رازی دبیت و خو تەسلیمی دڪەت بو قەزا و قەدەرا خودێ تعالی، خودێ تعالی دبێژیت: (مَاۤ أَصَابَ مِن مُّصِیبَةٍ إِلَّا بِإِذۡنِ ٱللَّهِۗ وَمَن یُؤۡمِنۢ بِٱللَّهِ یَهۡدِ قَلۡبَهُۥۚ) التغابن: ١١

ئانڪو: (ئاتافه‌ك ب سه‌رێ يه‌كى نه‌هاتییه‌ ئه‌گه‌ر ب ئانەهییا خودێ وقه‌ده‌را وى نه‌بت. وهه‌چییێ باوه‌رییێ ب خودێ بينت ئه‌و دێ دلێ وى ب هيدايه‌ت ئينت ڤێجا ئه‌و دێ ب قه‌ده‌را وى ڕازى بت وخۆ ته‌سليمى ئه‌مرێ وى كه‌ت).

عەلقەمە -رحمه الله- ڪو ئێڪ ژ هەڤالێن عبد الله بن مەسعودییە -خودێ ژێ رازی بیت- دبێژیت: (ئەو ڪەسەیە یێ ڪو موسیبەتەڪ ب سەری دهێت ڤێجا دزانیت ئەو ژ دەف خودێ تعالی یە، ڤێجا رازی دبیت و خو تەسلیم دڪەت).

و وەختا پرسیار ژ عائیشایێ هاتییە ڪرن -خودێ ژێ رازی بیت- : ڪا بوچی ژن ژبەر بێ نڤێژییا روژیا قەزا دڪەن و نڤێژا نا قەزا ڪەن؟

گوت: (وەختا وەل مە هاتبا فەرمانا مە دهاتە ڪرن ئەم روژیا قەزا بڪەین و نڤێژا نە).

ڤێجا ڪارێ موسلمانی ئەوە ئەو ئیمانێ ب قەزا و قەدەرا خودێ تعالی بینیت، و ئیمانێ ب شەرع و حوڪمێ وی ژی بینیت.

ڤێجا ئەم دبێژین: خودێ تعالی روژی فەرز نەڪرییە ژبەر حیڪمەتەڪا مەزن نەبیت، و یا ژ هەمییان گرنگتر و مەزنتر و بلندتر: تەقوا خودێ یە، خودێ تعالی دبێژیت: (یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ كُتِبَ عَلَیۡكُمُ ٱلصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ) البقرة: ١٨٣

ئانڪو: (گه‌لى ئه‌وێن باوه‌رى ب خودێ وپێغه‌مبه‌رێ وى ئيناى وكار ب شريعه‌تێ وى كرى، خودێ ڕۆژى ل سه‌ر هه‌وه‌ نڤيسییه‌ كانێ چاوا ل سه‌ر ملله‌تێن به‌رى هه‌وه‌ نڤيسى بوو؛ دا به‌لكى هوين ته‌قوا خودايێ خۆ بكه‌ن، و -ب گوهدارى وپه‌رستنا وى ب تنێ- په‌رژانه‌كى بكه‌نه‌ د ناڤبه‌را خۆ وگونه‌هان دا)

ئەڤ حیڪمەتە ژبەر تەقوا خودێ تعالی یە، هەتا پێغەمبەرێ خودێ ﷺ د گوتە روژیگری: (ئەگەر ئێڪی خەبەر گوتنە تە یان قەسێن نەخوش بێژێ: إني صائم (ئەزێ ب روژی مە)، ئانڪو: توژی وەڪی وی خەبەرا لێ نە زڤرینە، بێژێ: ئەز ڪەسەڪێ ب روژی مە، و یێ ب روژی قەسا و خەبەرا نابێژیت و تورە نابیت، بەلڪو یێ سەرخو و بهێنفرەهە، و خو دویر دڪەت ژ تشتێن حەرام و گوتنێن ڪێم و بێ قیمەت، چونڪی روژی پەرژانە مروڤی ژ تشتێن حەرام د پارێزیت، و مروڤی د پارێزیت ژ ئاگرێ جەهنەمێ ل روژا قیامەتێ، ڤێجا ئەڤە مەزنترین حیڪمەتە ژ روژییێ.

و هەروەسا ژ حیڪمەتا روژییێ: مروڤی فێر دڪەتە هندێ خو ل بەر تشتێ ب زەحمەت و ب وەستیان بگریت، چونڪی خوشی و بەرفرەهی و ب دەستڤە هاتنا خارنێ و ڤەخارنێ هەر و هەر یا بەردەوام نابیت، ڤێجا مروڤ ب روژییێ دێ نەفسا خو فێری هندێ ڪەت خو ل بەر زەحمەتێ و وەستیانێ بگریت.

و ژ حیڪمەتێن روژییێ: شڪاندنا نەفسێ، چونڪی وەختا خوشییێن نەفسێ ژ خارن و ڤەخارنێ و هەڤژینییێ تەمام بوون دێ بەرێ وێ ڪەفتە خرابی و بەترانی و ژبیرڪرنا غەیری خو، و دێ مروڤ وەڪی بەهیما لێ هێت (وەڪی حەیوانان) خەمەڪ نامینیت ژبلی زڪێ وی و بن زڪێ وی، بەلێ ئەگەر نەفسا خو راگرت و فێرڪر ڪو خو ل بەر زەحمەتێ بگریت، و خو ل بەر برسێ بگریت و تێهنێ و خو دویرڪرنا ژ نڤینێ، ئەڤە دێ بیتە پەروەردەڪا مەزن بو نەفسێ.

و ژ حیڪمەتا روژییێ: مروڤ پێ هزرا نیعمەتێن خودێ تعالی دڪەت، ب سانەهی هاتنا خارن و ڤەخارن و هەڤژینییێ، چونڪی مروڤ بهایێ تشتی نزانیت ب یا هەڤدژی وێ نەبیت، وەڪی هاتییە گوتن: تشت بو مروڤی دیار دبن ب هەڤدژییا وێ.

ڤێجا مروڤ بهایێ نیعمەتێ نزانیت هەتا ژ دەست ددەت، و تو بەرێ خو بدە ڤێ نموونا نیزیڪ: ئەگەر بێهنا مروڤی تەنگ بوو، یەعنی مروڤ نەشییا بێهنا خو بینیت و ببەت، دێ زەحمەتەڪا ئێڪجار مەزن بەت، هەر چەندە ئەم بێهنا خو دئینین و دبەین و ئەم د ئاخڤین، و ئەم بێهنا خو دئینین و د بەین و ئەم د خوین و ڤەدخوین، و بێهنا خو دئینین و دبەین دەمێ د هشیار و د نڤستی، و ئەم هەست ب ڤێ نیعمەتا مەزن ناڪەین.

و مروڤ د دەقیقێ دا چەند جارا بێهنا خو دئینیت و دبەت، یان د سەعەتێ دا، د روژێ دا، د هەیڤەڪێ دا، د ساڵەڪێ دا؟!

و تو بهایێ ڤێ نیعمەتێ نزانی هەتا ژ دەست نەدەی، ژبەر هندێ وەختا بێهنا مروڤی تەنگ دبیت زەحمەتی و نەخوشییەڪا مەزن دبینیت، نە خوشییێ ب خارنا خو دبەت و نە ڤەخارنا خو و نە نڤستنا خو و نە ئاخفتنا د گەل ڪەسێ -خودێ عافیەت و سلامەتییێ ب رزقێ مە بڪەت- .

ڤێجا ئەگەر تە روژی گرت و تە خو ڤەگرت ژ خارن و ڤەخارن و نڤینێ، ئەڤە تە بهایێ وێ نیعمەتێ زانی یا خودێ تعالی د گەل تە ڪری ژ خارن و ڤەخارن و نڤینێ، ڤێجا بیرئینانا نیعمەتان یا د روژیگرتنێ دا.

و هەروەسا ژ حیڪمەتا خودێ تعالی د فەرزبوونا روژییێ دا ئەوە: مروڤ بیرا خو ل وان برایێن خو دئینیت یێن موسیبەتا برس و تێهنیبوونێ ب سەردا هاتی و هەڤژینی ژ دەست دای، ڤێجا دێ رەحمێ ب وان بەت و د گەل نەرم بیت و ژ وان تشتا دەتە وی یێن ڪو خودێ تعالی داینە وی، ژبەر هندێ پێغەمبەرێ خودێ ﷺ مەردترینێ خەلڪی بوو، و د رەمەزانێ دا مەردتر بوو و پتر د مەزاخت.

و ئەڤە بیرئینانە ڪو مروڤ برایێن خو یێن موعیز ل بیرا خو بینیت و صەدەقا د گەل بڪەت و هاریڪارییا وان بڪەت.

و گەلەڪ حیڪمەت یێ د روژییێ دا هەین، بەلێ ئەڤرو گەلەڪ ژ خەلڪی روژا ب روژی و بێ روژی وەڪی ئێڪن، نە ئەو سەڪینەتە ل دەف هەیە یا ب روژییێ ڤە دهێت، و نە خو دویر ڪرییە ژ خەبەر و درەو و خیانەتێ، روژا یێ ب روژی و یێ بێ روژی وەڪی ئێڪە، و ئەڤە ڪێماسییەڪا مەزنە د روژییێ دا.

اللقاءات الرمضانیة (ص٤٥_٤٨)/ابن عثیمین رحمه الله.