چ پێدڤییە لسەر نەخوشی کو بکەت؟
بەرسف:
1ـ پێدڤی یە ل سەر نەخوشی ڕازی بیت ب ئەو تشتێ خودێ بو حەسکری، و یێ بێهن فرەهـ بیت ل سەر نەخوشییا خۆ، و سەبرێ ل سەر قەدەرا خۆ بکێشیت، و بۆ خۆ بخێر حسێب بکەت و بزانیت کو خودێ حەش بێهنفرەها دکەت، خودێ دبێژیت: {وَٱللَّهُ یُحِبُّ ٱلصَّـٰبِرِینَ }[سُورَةُ آلِ عِمۡرَانَ: ١٤٦]
و خودێ هاریکاری و پشتەڤانییا وان دکەت، خودێ دبێژت:{ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّـٰبِرِینَ }[سُورَةُ البَقَرَةِ: ١٥٣]
و ئەجر و خێرا بێهنفرەهان بێ حسێبە ، خودێ دبێژیت: {إِنَّمَا یُوَفَّى ٱلصَّـٰبِرُونَ أَجۡرَهُم بِغَیۡرِ حِسَابࣲ }[سُورَةُ الزُّمَرِ: ١٠]
و خودێ بحەشتێ دکەتە رسقێ وان، خودێ دبێژت:{ وَجَزَىٰهُم بِمَا صَبَرُوا۟ جَنَّةࣰ وَحَرِیرࣰا }[سُورَةُ الإِنسَانِ: ١٢]
پێغەمبەر ﷺ دبێژت: هەچیێ صەبری بکێشیت خودێ ژی دێ صەبرو هەدارێ دەتێ.صحيح النسائي 2587
و پێغەمبەر ﷺ دبێژت: عەجێبی و مەزناهی بو کارو کریارێت موسلمانی بن، هەمی کاروکریارێت وی بو وی بخێرن، هوسا بۆ کەسێ نینە ژبلێ باوەرداری، ئەگەر خوشییەك بو چێبو سوپاسییا خودێ کر ئەڤە خێرە بۆ وی، و ئەگەر کەفتە د تەنگاڤیێ دا یان نەخوشی یەك ب سەری هات سەبر ل سەر کێشا ئەڤە ژی خێرە بۆ وی. رواە مسلم
2_ و پێدڤی یە داخازا بەلا و موسیبەتان ژخودێ نەکەت ژبەر فەرموودا عباسێ کورێ عبدالمطلبی (مامێ پێغەمبەری) دبێژت: من گوتە پێغەمبەریﷺ، ئەی پێغەمبەری خودێ من فێری تشتەکێ بکە ئەز بخو ژ خودێ داخاز بکەم؟ پێغەمبەری ﷺ گوت داخازا ساخلەمییێ و پاراستنێ ژهەمی خرابییان بۆ خو ژ خۆدێ بکە
دبێژیت: من خۆ گرت چەند روژا پاشی جووم دەڤ پێغەمبەری ڤە من گوتێ: ئەی پێغەمبەرێ خودێ من فێری تشتەکێ بکە بۆ خۆ ژخودێ داخازکەم پێغەمبەری ﷺ گوت :عباس، ئەی مامێ پێغەمبەرێ خودێ داخازا سلامەتیێ ژ خرابیێن دونیا و ئاخرەتێ بۆ خو ژخودێ بکە
أخرجه الترمذي (3514)، وأحمد (1783) باختلاف يسير و صحيحه الألباني في صحيح الترمذي٤٤٦/٣،وفي سلسلة أحاديث صحيحة برقم ١٥٢٣
هەروەسا ژبەر فەرموودا ئەبی بەکری ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ دبێژیت پێغەمبەری ﷺ ل سەر مینبەرێ گوتییە: داخازا ژێبرنا گونەهان و پاراستنێ ژ کیماسییان، و سلامەتییا ژ خرابیێن دنیا و ئاخرەتێ بۆ خو ژخودێ بکەن، پشتی باوەریێ ج تشت خێرتر نینن ژ سلامەتیێ ژ خرابیێن دونیا و ئاخرەتێ
صحيح الترمذي3558، كتاب الدعوات، باب: حدثنا محمد بن بشار، برقم 3558، وابن ماجه، كتاب الدعاء، باب الدعاء بالعفو والعافية، برقم 3849، وقال الألباني في صحيح سنن الترمذي، 3/ 464: ((حسن صحيح)) وفي صحيح سنن ابن ماجه، 3/ 259 ((صحيح))
3_پێدڤی یە ل سەر نەخوشی سوپاسییا خودێ بکەت، و ل دەمێ ئێك پسیارا حالێ وی بکەت بێژیت الحمداللە
پێغەمبەر ﷺ دبێژیت: ئەگەر بەندەیەکێ خودێ نەخوش بوو، خودێ دێ دوو مەلائیکەتان رێکەت دەڤ و دێ بێژیتە وان مەلائیکەتان بەرێخو بدەنێ کا دێ ج بێژیتە ئەوان کەسێن هاتین سەرەدانا وی بکەن، ئەگەر ل دەمێ پسیارا حالێ وی ژێ تێتەکرن بێژیت الحمداللە و پەسنا خودێ بکەت، مەلائیکەت دێ ڤێ حەمدێ و پەسنێ بلندکەن بۆ دەڤ خودێ، و خودێ دزانیت ژی کا وی نەخوشی چ گوتییە، خودێ د بێژیت: یا عەبدێ من ل سەر من ئەڤەیە کو ئەگەر ئەز وی ب مرینم ئەز وی بکەمە بحەشتێ دا، و ئەگەر من ساخکر و شیفا دایێ ئەز گوشتەکێ باشتر و ساخلەمتر ژ گوشتێ وی بدەمێ و خینەکا دی یا باشتر ژ خینا وی بدەمێ و گونەهێت وی ژێبەم
حسنه الألباني في صحيح الترغيب - رقم: (3431) السلسلة الصحيحة -رقم: (1/551)
و عائیشای خودێ ژێ رازی بیت دبێژیت: پێغەمبەرێ خودێ ﷺ ئەگەر ئەو تشتێ حەژێکربا دیتبا دا بێژیت(الحمدُ للَّهِ الَّذي بنِعمتِهِ تتمُّ الصَّالحاتُ)و ئەگەر ئەو تشتێ حەژێنەکربا دیتبا دا بێژیت(الحمدُ للَّهِ علَى كلِّ حالٍ)
ابن ماجه، كتاب الأدب، باب فضل الحامدين، برقم 3803، والحاكم، 1/ 499، وصححه، وصححه الألباني في سلسلة الأحاديث الصحيحة، برقم 265، وحسنه في صحيح سنن ابن ماجه، 3/ 245.
4_پێدڤی یە ل سەر نەخوشی هزرا باش ژخودێ بکەت
پێغەمبەر ﷺ دبێژیت: بلا ئێك ژوە نە مریت ئیللا هزرا باش ژخودايێ مەزن بکەت.رواه مسلم والبيهقي وأحمد.
مەرەم ژ هزرکرنا باش ژخودێ ئەوە هزر بکەت خودایێ مەزن کو یێ دلوڤانە دێ دلوڤانیێ پێ بەت ودێ بو وی بخێر حسابکەت و دێ شیفایێ بو رێکت و دێ ل سەر وێ بساناهی کەت و دێ وی بەتە بەهەشتێ
و د فەرمودەیەکا قودسی دا خودێ دبێژیت: ئەز یێ ل دویڤ وێ هزرێ یا بەندەیێ من ژمن دکەت......و هەتا دوماهییێ
رواه البخاري ومسلم
و بێ هیڤێ نەبیت ژ دلوڤانییا خودێ، خودێ دبێژیت: { قَالَ وَمَن یَقۡنَطُ مِن رَّحۡمَةِ رَبِّهِۦۤ إِلَّا ٱلضَّاۤلُّونَ }[سُورَةُ الحِجۡرِ: ٥٦]
و دبێژیت: {وَلَا تَا۟یۡـَٔسُوا۟ مِن رَّوۡحِ ٱللَّهِۖ إِنَّهُۥ لَا یَا۟یۡـَٔسُ مِن رَّوۡحِ ٱللَّهِ إِلَّا ٱلۡقَوۡمُ ٱلۡكَـٰفِرُونَ }
[سُورَةُ يُوسُفَ: ٨٧]
5ـ پێدڤییە لسەر نەخوشی حالێ وی دناڤبەرا ترس و هیڤیێ دا بیت، ژ سزایێ خودێ بترسیت بۆ گونەهێت خو، و دلوڤانییا خودێ بخازیت. ژبەر فەرمودا ئەنەسی ڤەگوهاستی خودێ ژێ رازی بیت: كو پێغەمبەرێ خودێ ﷺ چو دەڤ گەنجەکێ و ئەو د سەکەراتێت مرنێ دا بو، پێغەمبەری ﷺ گوتێ: بارودوخێ تە چەوایە(ئانکو بارودوخێ دلێ تە ونەفساتە چەوایە ژ بەر ڤەگوهاستنێ ژ دنیایێ بو ئاخرەتێ تە هیڤی ب دلوڤانییا خودێ هەیە یان د ترسی) ؟ ئەوی گوت: واللە ئەی پێغەمبەری خودێ ئەز دلوڤانییا خودێ دخازم، و ژبەر گونەهێت خۆ ترسم ژی، پێغەمبەری ﷺ گوت: ئەڤ هەردوو تشتە(ئانکو ئەڤ هیڤی و ترسە) وەکی ڤی دەمی(دەمێ سەکەراتێت مرنێ) د دلێ بەندەی داکوم نابن ئیللا خودێ دێ وێ دەتێ یا وی دڤێت و دێ وی پارێزیت ژ تشتێ ئەو ژێ ترسییا (ئانکو دێ پارێزیت ژ سزای ب لێبورین و ژێبرنا گونەها )
أخرجه، الترمذي وسنده حسن، وابن ماجه، وعبد الله بن أحمد في "زوائد الزهد" (ص 24/ 25) وابن أبي الدنيا كما في " الترغيب " (4/ 141)
6ـ چەند نەخوشی ل سەر گران بیت نە دروستە مرنێ بخازیت، ژبەر فەرمودا ام الفضلێ ـ خودێ ژێ رازی بیت ڤەگوهاستی: کو پێغەمبەر ﷺ چو دەڤ وان، مامێ وی عەباسی گازندە دکرن و مرن دخوازت، پێغەمبەرێ خودێ ﷺ گوت: ئەی مام تو هیڤییا مرنێ نە خازە، ئەگەر تویێ قەنجیکەربی، تۆ دێ مینی و دێ خێر و قەنجیێن تە زیدەبت چن سەر خێرێن و قەنجیێن تە ئەڤە بۆ تە بخێرترە، و ئەگەر تو خراب بی دێ مینی دی و دێ وەستییان و زەحمەتێ بینی ژ نەخوشییا خر ئەڤە بۆ تە بخێرترە، ئەڤجا تو مرنێ نەخازە
أخرجه الحاكم (1/ 339) وقال: " صحيح على شرط الشيخين " ووافقه الذهبي وإنما هو على شرط البخاري فقط
و پێغەمبەرﷺ دبێژیت: بلا ئێك ژهەوە مرنێ نە خازیت ژبەر موسیبەتەکێ کو بسەری هات بیت، ئەگەر ئیللا داخازا مرنێ بکەت بلا بێژیت: یا خودێ تو من بهێلە ساخ ئەگەر ژیان بومن بخێرتربت، و من بمرینە ئەگەر مرن بومن بخێرتربت
صحيح البخاري 6351
7ـ بخوڤە بخینیت (پێڤەخاندنا شەرعی)
ژبەر فەرمودەیا عثمان بن ابی العاصی کو گازنداخو بۆ پێغەمبەری ﷺ کر دەربارەی ئێشانەکی د لەشێ وی دایە هەر ژ دەمی موسلمان بووی، پێغەمبەری ﷺ گوتێ: دەستێخو دانە سەر وی جهێ دئیشیت دلەشێ تەدا، وسێ جارا بێژە بسم اللە، و حەفت جارا بێژە (ئەز خو بخودێ و شیانێت وی دپارێزم ژهەر خرابییەکا ئەز دبینم یان ژێ ترسم)
مسلم(2202)
عائیشا ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ دبێژیت:(پێغەمبەری ﷺ پفدکرە خو دگەل بخۆڤە خاندنا معوذاتا د وێ نەخوشییا پێ مری دا، دەمێ نەخوشی لسەر گران بووی ئەزدا وان معوذاتا پێڤە خوینم و پفکەمێ و ژبەر بەرەکەتا دەستێت وی ئەز دا دەستێ وی بسەر لەشێ ویدا ینم )
ئەوێ فەرمودێ ڤەدگوهێزیت دبێژت: من پڕسیار ژ ابن شهاب الزهري کر: جەوا پفدکرە خو؟ گوت: پفدکرە دەستێت خو پاشی نافجاڤێت خو پێ فەدمالین
و دلەفزا ئیمامێ موسلم دا هاتییە: پێغەمبەری ﷺ ئەگەر درەکێ وی ئیشابا دا معوذاتا بخوڤە خوینت و پفکەتە خو ، دەمێ ئێشانا وی گران بوی من پێڤە دخواند و بدەستێ وی ڤەدمالی وەك هویڤی خاستن ژبو بەرەکەتا وان)
معوذات: سورەت الفلق و سورەت الناس و سورەت الاخلاص
متفق عليه: البخاري( 5735)(5751)، مسلم(2192)
8ـ پێدڤی یە لسەر گازندا ژ نەخوشییا خو نەکەت، ژبەر فەرمودا ئەبی هورەیرە ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ ڤەگوهاستی دبێژیت: پێغەمبەری ﷺ گوت: خودێ دبێژیت: ئەگەر من بەلا دا بەندەیەکێ خویێ ئیماندار و ئەوی گازندە ژمن نەکرن لدەڤ وان کەسێن هاتین سەرا وی بدەن، ئەز دێ وی ساخ کەم، پاشی دێ گوشتەکێ باشتر و ساخلەمتر ژ گوشتێ وی دەمێ، و خینەکا باشتر ژ خینا وی دەمێ، و دێ شنی دەست بکارێن خۆ کەتەڤە (ئانکو پشتی کو نەخوشیێ گونەهێن وی ژێبرین و ئەو پاقژکری، دێ شنیکا دەست بکاران کەتە ڤە ئەوێن مروڤ پێ خێر و گونەها وەردگریت)
أخرجه الحاكم في "المستدرك" (1/349)، وصحَّحه الألباني في السلسلة الصحيحة (272).
ابن عثيمين ـ خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت ـ دبێژیت: ئەگەر نالین دەربرینێ ژ گازندا بکەت ئەڤە حەرامە، ئەگەر لدویڤ پێدڤییا سروشتی بن و دژوارییا نەخوشیێ ئەڤە لێ ناهێتە گرتن، بەلێ پێ خودان خێر نابیت، و هەروەسا قولپاندنا وی ژی ژ لایەکێ بو لایێ دیتر چ خێر تیدا نینە، بەلێ ئەگەر لەش پێ تەنابیت و بێهنڤەدان بیت بۆ لەشێ مروڤ پێ خودان خێر دبیت ژبەر خوازتنا تەناهیێ بو لەشی، چونکی خوازتنا تەناهیێ و بێهنڤەدانێ بو لەشی کارەکە مروڤ پێ خودان خێر دبیت
فتاوى نور على الدرب (9/2).
9ـ پێدڤییە لسەر رەوشتێ خو جوان بکەت
10ـ دەمێن خو تژی خێر بکەت
11ـ گەردەناخو ب هەڤژین وزاروك ودەیباب وکەسوکارێن خویێن دی بدەتە ئازاکرن
12ـ بەردەوامیێ بدەن خاندنا قورئانێ و زکری
نەوەوی ـ خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت ـ دبێژیت: پێدڤییە لسەر نەخوشی یێ هشیاربیت لسەر باشکرنا رەوشتێ خو،و هەڤڕکیێ و لێككه‌ڤتنێ بو کارێن دونیایێ بهێلیت،و بینیتە سەر هزراخو کو ئەڤە دوماهیك دەمن د دونیایێ دا (جهێ کاروکریارا) لەوما ب خێڕ و باشیێ ب دوماهیك بینیت، و گەردەناخو بدەتە ئازاکرن ب هەڤژین و زاروك و هەمی کەروکارێن وی یێن دێ و جیران و هەڤالێن وی و هەر کەسەکێ دناڤبەرا واندا رێڤەبرنا شۆلەکێ یان هەڤالینیەك یان پێڤەگرێدانەك دگەل هەبیت ، و وان رازیکەت،و بەردەوامیێ بدەتە نەفساخو ب خاندنا قورانێ و زکری و ژییانناما کەسێن چاك و کاودانێت وان لدەمێ مرنێ، و پارێزگاریێ لسەر نڤێژێت خو بکەت و خو بدەتە پاش ژ تشتێ پیس و غەیری ڤان ژ کارین ئاینی پێ فەرمان لمەکری، و ئاخڤتنا وی کەسێ نەوەرگریت ئەوێ پشتەڤانییا وی نەکەت لسەر ڤێ چەندێ، چونکی ئەڤە ئەوە یێ مروڤ پێ تووش دبیت، ئەڤ کەسێ پشتەڤانییا ڤێ چەندێ نەکەت ئەو هەڤالەکێ جاهلە...و دوژمنێ ڤەشارتییە، و وەسیەتا مالا خو بکەت کو بێهن فرەهبن و گریا ب قیژی و کوڤان نەکەن و گەلەك نەکەنە گری، و وەسیەتێ ل وان بکت ب نەکرنا ئەو بیدعەێن لدەڤ وان (درەوشت و تیتالێن وان) دهێنە ئەنجام دان د جەنازان دا،و سوزێ بدەنێ ب کرنا دوعایا بو وی
"المجموع" (5/ 118 - 119)
"الأذكار" للنووي ص 335.
13ـ و ئەگەر هندەك ماف ل سەر هەبن ئەگەر دشییانێت وێدا بیت بلا ل سەرخۆ راکەت و ئەداکەت ژ بۆ خودانێت وان، و ئەگەر د شیانێت ویدا نەبیت بلا وەسیەتێ بڤێ چەندێ بکەت، کو ئێك پێش ویڤە وان مافا بدەت ژ بۆ خودانێت وان
پێغەمبەرﷺ دبێژیت: هەچیێ زورداری ل برای خۆ کربیت د بەحسکرنا ویدا یان مالێ ویدا، بلا بۆ بزڤرینیت و ئەداکەت، ژبەری روژا قیامەتێ بێت یاکو چ پارە نە ژ زێری و نە ژ زیفی ناهێن وەرگرتن (ئانکو لوی دەمی نەشێت پارا بدەت وان کەسێن مافێت وان خارین دا نەفسا خو رزگارکەت) ئەگەر کارێن چاك هەبن دێ ژێ هێنە ستاندن و هێنەدان بۆ وی کەسێ زولم لێکری و مافێ وی خاری، و ئەگەر کارێت چاك نەبن دێ گونەهێن کەسێن زولم لێکری هەلگریت
أخرجه البخاري والبيهتي (3/ 369) وغيرهما.
و پێغەمبەرﷺ دبێژیت: هوین دزانن دەستڤالا(مفلس)کی یە؟ گوتن: ئەوە یێ ج پارە و په‌رتالێ دنیایێ نەبن، ئینا پێغەمبەری ﷺ گوت: دەستڤالایێ ئومەتامن ئەوە یێ روژا قیامەتێ نڤێژ و روژی و زکات ئەنجام دابن، و دهێت خەبەرێن گوتینە ڤی، و ئەڤەیێ تومەتبارکری ب زینای، و پارێت ڤی یێت خارین، و خینا ڤی یا رشتی، و ئەڤە یێ قوتایێ، ئەڤجا دێ خێرێت وی هێنەدان بو ڤی وڤی، ئەگەر خێرێن وی نەمان ژبەری مافێت خەلکێ ل سەر خۆ راکەت دێ گونەهێت زولم لێکرییا بۆ هێنەدان و پاشی دی هێتە هاڤێتن د ئاگریدا
رواه مسلم (8/ 18)
و پێغەمبەرﷺ دبێژیت: قەرکرن دوو جورن، هەجیێ بمریت و وی لبەر بو ئەداکەت، ئەز سەمیانێ وی مە (ئانکو ئەز دێ پێشڤە دەم ب ئەو دەستکەڤتی خودێ دایە من) و هەجیێ بمریت و وی نە لبەر بیت ئەداکەت، ئەو دێ ژ خێرین وی هینەبرن، وێ روژا چ پارە نە ژ زێری و نە ژ زیفی نینن
صحيح لغيره
أخرجه الطبراني في((المعجم الكبير)) (13/ 336)(14146)
14ـ پێدڤییە ل سەر لەزێ بکەت د کرنا ڤان وەسیەتان دا ژبەر گوتنا پێغەمبەری ﷺ :(نە ژ دروستی و مافێ موسلمانی یە ئەگەر تشتەك هەبیت دڤێت وەسیەتێ پێ بکەت و ئەو گێروکەت هەتا دوو شەڤان، ئیلا بلا وەسیەتا وی نڤیسی بین لبەر سەرێ وی)
ابن عومەر دبێژیت: چ شەڤ ل سەر من را نە بورینە هەر ژ دەمێ من گول پێغەمبەری بویﷺ ئیللا وەسیەتامن یا ل دەڤ من
رواه البخاري و مسلم
15ـ دروستە وەسیەتێ ب سێیەکا مال و ملکێ خو بکەت، و نە دروستە وەسیەتێ ب زێدەتر بکەت، بەلکو باشترە وەسیەتێ بکێمتر بکەت، ژبەر فەرمۆدا سعد بن ابی وقاصی ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ دبێژیت: ئەز دگەل پێغەمبەری بوومﷺ دحەجا خاتر خاستنێ دا، ئەز گەلەک نەخوش بووم هەتا ژبەر نەخوشییا خو ترسیام ب مرم، پێغەمبەر ﷺ هات سەرامن دا من گوتێ: ئەی پێغەمبەرێ خودێ من گەلەک مال و مولکێ هەی، و کەس نا بیتە میراتگرێ من ژبلی کچامن، ئەڤجا ئەز وەسیەتێ بدوو سێیەكا ژ مالێ خو بکەم؟پێغەمبەری ﷺ گوت: نەخێر. من گوتێ پا نیڤێ؟ گوت: نەخێر. من گوتێ پا سێك؟گوت سێك و سێك ژی گەلەکە، ئەگەر تو میراتگرێن خو بهێلی دەولەمەند باشترە ژ هندێ وان بهێلی دەستکورت و هەژار دەستێ خو بەر خەلکێ ڤەکەن (خاستنێ بکەن)، ئەی سعد تو چ مەزاختنا نا مەزێخی و ئنیەتاتە بۆ خودێ بیت ئیللا دێ خودێ پاداشت و خێرێ دەتە تە پێش ڤە، هەتا ئەو پاریێ تو دکەیە د دەڤێ هەڤژینا خودا.
أخرجه أحمد ( 1524 ) والسياق له والشيخان والزيادتان لمسلم وأصحاب السنن
و پێدڤییە وەسیەتێ (بو مالی) ل وان مروڤێت خو یێت نێزیك بکەت یێت میرات ژوان نەگریت (نە میراتگربن) ژبەر گوتنا خودێ :{ كُتِبَ عَلَیۡكُمۡ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ ٱلۡمَوۡتُ إِن تَرَكَ خَیۡرًا ٱلۡوَصِیَّةُ لِلۡوَ ٰلِدَیۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِینَ بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُتَّقِینَ } [سُورَةُ البَقَرَةِ: ١٨٠]
وئه‌ڤه به‌رى هاتنه‌خوارا ئايه‌تێن لێكڤه‌كرنا ميراتى بوو يێن كو بارا هه‌ر ميراتگره‌كى ده‌ستنيشانكرى وەسیەت بو دەیباب و نێزیکێت دبنە میراتگر بو خودانێ وەسیەتێ، نە دروستە و چێنابیت، چونکی یا نسخ کریە ب ئایەتا میراتی ڤە، و پێغەمبەری ﷺ ئەڤ چەندە ب تەمامی یا دیارکری و رونکری د گوتارا خودا یا دحەجا خاترخاستنێ دا پێغەمبەری ﷺگوت:خوداێ مەزن مافێ هەر خودان مافەکی یێ داییێ (ئانکو خودێ پشکا هەر میراتگرەکێ یا دیارکری و دەست نیشانکری ژ میراتی) چ وەسیەت بو میراتگری نینە (ئانکو چینابیت وەسیەتێ ب هندەك ژ میراتێ خو بکەت بو نێزیکەکێ خو کو پشك هەبیت دوەرگرتنا میراتی دا (میراتگربن) چونکی ئەو دێ مافێ خو وەرگرن ژ میراتی)
أخرجه أبو داود والترمذي وحسنه والبيهقي (6/ 264) وأشار لتقويته، وقد أصاب، فإن إسناده حسن، وله شواهدض كثيرة عند البيهقي و " مجمع الزوائد " (4/ 212 ".
حەرامە زیانێ بگەهینت د وەسیەت کرنێ دا، بو نموونە وەسیەتێ بکەت هندەك میراتگران ژ مافێ وان د میراتیدا بێ بەهر بکەت، یان هندەکا ب سەر هندەکا بێخیت، ژبەر گوتنا خودێ { لِّلرِّجَالِ نَصِیبࣱ مِّمَّا تَرَكَ ٱلۡوَ ٰلِدَانِ وَٱلۡأَقۡرَبُونَ وَلِلنِّسَاۤءِ نَصِیبࣱ مِّمَّا تَرَكَ ٱلۡوَ ٰلِدَانِ وَٱلۡأَقۡرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنۡهُ أَوۡ كَثُرَۚ نَصِیبࣰا مَّفۡرُوضࣰا }[سُورَةُ النِّسَاءِ: ٧
و ژبەر گوتنا خودێ: {مِنۢ بَعۡدِ وَصِیَّةࣲ یُوصَىٰ بِهَاۤ أَوۡ دَیۡنٍ غَیۡرَ مُضَاۤرࣲّۚ وَصِیَّةࣰ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَلِیمࣱ } [سُورَةُ النِّسَاءِ: ١٢]
16ـ وپێدڤییە دوو زەلامێن ئه‌مين ژ موسلمانا دیدەڤان (شاهد) بن ل سەر ڤێ وەسیەتێ، ئەگەر پێدڤی کر وچ موسلمان نەبن بلا دوو زەلام ژ نە موسلمانا کوباوەری ب وان بهێت بهێنە کومکرن ل دەمێ گومان دکەڤیتە د دیدەڤانییا واندا وەکی هاتی دیارکرن دگوتنا خودێ دا
{يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصَابَتْكُمْ مُصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِنْ بَعْدِ الصَّلَاةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَمِنَ الْآثِمِينَ فَإِنۡ عُثِرَ عَلَىٰۤ أَنَّهُمَا ٱسۡتَحَقَّاۤ إِثۡمࣰا فَـَٔاخَرَانِ یَقُومَانِ مَقَامَهُمَا مِنَ ٱلَّذِینَ ٱسۡتَحَقَّ عَلَیۡهِمُ ٱلۡأَوۡلَیَـٰنِ فَیُقۡسِمَانِ بِٱللَّهِ لَشَهَـٰدَتُنَاۤ أَحَقُّ مِن شَهَـٰدَتِهِمَا وَمَا ٱعۡتَدَیۡنَاۤ إِنَّاۤ إِذࣰا لَّمِنَ ٱلظَّـٰلِمِینَ ذَ ٰلِكَ أَدۡنَىٰۤ أَن یَأۡتُوا۟ بِٱلشَّهَـٰدَةِ عَلَىٰ وَجۡهِهَاۤ أَوۡ یَخَافُوۤا۟ أَن تُرَدَّ أَیۡمَـٰنُۢ بَعۡدَ أَیۡمَـٰنِهِمۡۗ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ وَٱسۡمَعُوا۟ۗ وَٱللَّهُ لَا یَهۡدِی ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡفَـٰسِقِینَ (106ـ 108)
17ـ وەسیەتا زێدەگافی ل حەقێ خەلکێ و خارنا مافێ وان (زورداری) تێدا بیت نەیا دروستە وکارپێ ناهێتە کرن ژبەر گوتنا پێغەمبەری سلاف لێبن: هەر کەسەکێ تشتەکێ نوی دڤی دینێ مەدا دەربێخیت ئەو یێ زڤراندی یە (ئانکو ناهێتە قەبیلکرن و کارپێ ناهێتەکرن)
أخرجه الشيخان في " صحيحيهما " وأحمد وغيرهم.
و ژبەر فەرمودەیا عمران بن حصینی: كو زەلامەکێ (ئازاد) شەش بەندەیێن خو ئازادکربین، و وی چو مال ژبلی وان بەندەیان نەبوو، ئەڤجا میراتگرێن وی ژ ئەعرابا هاتن گوتنە پێغەمبەریﷺ ، پێغەمبەری ﷺ گوت ئەوی ئەڤەکریە!؟ ئەگەر مە ئەڤە زانیبا مە نڤێژ ل سەر نەدکر، پاشی پێغەمبەری پشك کێشا دناڤبەرا وان بەندەیان دە دوو ژ وان ئازادکرن و چار ژ وان زڤراندن بو میراتی (زڤراندن چونکی بەندە ژی هەر ژ مال و پەرتالێ دونیایێ نە، چێنابیت خودانێ وێ وەسیەتێ ب هەمی مالێ خو بکەت بەلکو تنێ سێك ژێ دروستە لەوما پێغەمبەری ﷺدوو ژوان ئازاتکرن و یێن دی زڤراندن)
أخرجه أحمد (4/ 446) ومسلم بنحوه وكذا الطحاوي والبيهقي وغيرهم
18ـ مستحەبە بو نەخوشی خێرابکەت کا چەوا مستەحەبە خێر پێشڤە بهێنەدان
ژ أبي أمامة الباهلي ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ ڤەدگوهێزیت دبێژیت: پێغەمبەری ﷺ گوت: نەخوشێن خو بخێران دەرمان بکەن.
حسنه الألباني في صحيح الجامع برقم: 3358.
19ـ پێدڤی یە نەخوش دوعا بۆ خو بکەت کو خودێ شیفایێ بدەتێ و خو بۆ خودێ پشکێنيت تایبەت د سێکا شەڤێ یا دوماهیکێ دا، دگەل ئامادەبوونا دلی د دەمێ دوعا کرنێدا، و بەرێخودانا قیبلێ، دەسپێبکەت ب سوپاسیکرنا و پەسنکرنا خودێ و صلاواتدان ل سەر پێغەمبەری ﷺ
خودێ دبێژت: { أَمَّن یُجِیبُ ٱلۡمُضۡطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَكۡشِفُ ٱلسُّوۤءَ}
[سُورَةُ النَّمۡلِ: ٦٢]
20ـ نینوکێت خۆ بقوسینیت و مویێن شەرمگەها خۆ بتراشیت، و ئەگەر سمبێل هەبن هندەکێ ژێڤەکەت، ژبەر فەرمودەیا ئەبی هورەیرە ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ ڤەدگوهێزیت د سەرهاتییا خوبەیبیدا کو تێدا خوبەیب ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ دەمێ زانی کافر یێن کومبووین ل سەر کوشتنا وی داخازا دەڤکەکێ (ئامیری پێ موی دهێنە برین) ژ کچا حارثی کر داکو پێ مویێن خۆ چیکەت، ئەوێ ژی داڤێ ....و هەتا دوماهیێ
صحیح البخاري(3045)
نەوەوی خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت د (المجموع (5/273) ) دا دبێژیت: موستەحەبە بۆ کەسێ نساخ بەردەوام بیت ب قوساندنا نینوکێت خۆ، و تراشینا مویێن سمبێل و بنچەنك و شەرمگەها خۆ، ژبەر فەرموودەیا خوبەیبێ کورێ عەدی ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ ، کو دەمێ کافرێن قورەیشییا ڤییاین وی بکوژن داخازا دەڤکەكێ کر دا داکو مویێن خو پێ چێکەت
رواە البخاري
21ـ ل دەمێ کو بەهرا پترا خەلکێ بیدعا د ئاینی دا ئەنجام ددەن، تایبەت بابەتێت ب جەنازەی ڤە گرێدای، واجبە ل سەر مروڤی وەسیەتێ بکەت کو بهێتە ئامادەکرن و ڤەشارتن ل سەر سونەتێ وەك کارپێکرن بگوتنا خوداێ مەزن({يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا }
ژبەر ڤێ چەندێ هەڤالێن پێغەمبەری ﷺ وەسیەت دکرن بڤێ چەندێ، و گەلەك شینوارێت وانێت هەین ل سەرڤێ مەسەلێ هندەك ژوان نموونان:
1ـ ژعامر بن سعد بن أبي وقاصی دهێتە ڤەگوهاستن کو بابێ وی د وێ نەخوشییا پێ مری دا گوت:بومن شەقەکێ د رەخێ گۆڕی دا (لبنی) بکۆلن(دا لێ بهێمە ڤەشارتن) و لبنێت ژ ئاخی دانن سەرمن، وەکی بۆ پێغەمبەری ﷺ هاتیکرن
أخرجه مسلم والبيهقي (3/ 407) وغيرهما.
2ـ ژ أبي بردة دهێتە ڤەگوهاستن دبێژیت: ئەبو موسا دەمێ ل بەر مرنێ (ئانکو د نەخوشییا مرنێ دا) وەسیەتکر و گوت: ئەگەر وە جەنازەی من بر لەزێ درێڤەچوونا خۆ دابکەن، ومن دبەر ئامیرێ بێهن خوشی تێدا دهێنە سوتن نەبورینن (مجمر) (مجمرە ئامیرەکە بێهن خوش تێدا دهێن سوتن لڤێری مەرەم پێ ئەو بو کو من دبەر جهەکێ ئاگری رە نەبورینن چونکی مفا تێدا نینە، ئەڤە ژ رەوشت و تیتالێت جاهلیەتێ بوون پێغەمبەری ﷺ ژناڤبر و پاشڤەلێدان ژی کر) و چ ل سەر ئاخێ نەدانن کو ببیت ناڤبر دناڤبەرا من و ئاخێ دا، و ل سەر گورێ من چ ئاڤاهییا ئاڤا نەکەن، و ئەز وە دکەمە دیدەڤان کو ئەزێ بێگونەهم ژ هەر کەسەکا سەرێخو د تراشیت ل دەمێ موسیبەتا، و ژ هەر ژنکەکا بکەتە قیژی و خۆ بقوتیت ل دەمێ موسیبەتا، و ژهەر جلك دڕینەکێ یاکو جلکێت خو د دڕینیت و شەق شەق دکەت ل دەمێ موسیبەتا، گوتنێ: تە تشتەك ل سەر ڤان گولێبوویە؟ گوت: بەلێ ژپێغەمبەرێ خودێ ﷺ.
أخرجه أحمد (4/ 397) والبيهقي (3/ 395) بهذا التمام، وابن ماجه بسند حسن.
3ـ ژ حذيفة ی دهێتە ڤەگوهاستن کو گوتییە: ئەگەر ئەز مرم هوین نەبێژنە کەسێ و دەنگوباسێ مرنامن بەلاڤ نەکەن، چونکی ئەز د ترسم وەکی راگەهاندنا جابا مرنێ یا جاهلیەتێ لێ بیت (نعي)، ومن یا گولێ بوی پێغەمبەری ﷺ ئەم یێت پاشڤەلێداین ژ راگەهاندنا جابامرنێ یا جاهلیەتێ
أخرجه الترمذي (2/ 129) وقال: " حديث حسن "، ورواه غيره بنحوه وسيأتي في " النعي " وفي الباب آثار أخرى تأتي في المسألة (47).
4ـ النووي ـ خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت ـ د پەرتوکا "الاذكار "دا دبێژیت: موستەحەبە ب موستەحەبینەکا دوپاتکری کو وەسیەتێ لمالا خۆ بکەت خۆ ژ ئەو بیدعەیێن ل دەڤ وان بەلاڤ د جەنازان دا خو دویرکەن ونەکەن، و بلا پەیمانێ بڤێ چەندێ پشتراست و دوپاتکەن
22ـ چارەسەرییا خۆ بکەت ژبەر فەرمۆدا أسامة بن شريك ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ دبێژیت: من گولێبوو ئەعرابا (خەلکێ بیابانێ) گوتنە پێغەمبەری ﷺ ئەرێ ما گونەهەك لسەر مە هەیە ئەگەر ئەم چارەسەریێ و خۆ دەرمانکرنێ بهێلین؟ پێغەمبەری ﷺ گوت: چارەسەرییا خۆ بکەن و خۆ دەرمان بکەن ئەی بەندەیێن خودێ، خودێ چ دەرد و ئێش نە داینە ئیللا شیفا و چارەسەری ژی یا بو دای پیراتی نەبیت
صحیح ابن ماجە، أخرجه أبو داود (2015، 3855) مفرقاً، الترمذي (2038)، والنسائي في ((السنن الكبرى)) (7553)، وابن ماجه (3436) واللفظ له، وأحمد (18454) باختلاف يسير
پێغەمبەر ﷺدبێژت: چارەسەری و دەرمان بو هەر نەخوشی و ئێشەکێ یا هەی، ئەگەر دەرمان ما ب ئێشێڤە بدەستیرییا خودێ دێ ساخ بیت.صحیح مسلم
بەلێ خیلاف یا دحوکمێ چارەسەریکرن و خۆ دەرمانکرنێ دا هەی، شێخێ ئیسلامێ ابن تیمیة ـ خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت ـ ئاماژێ ب ڤێ خیلافێ دکەت
ابن تیمیە ـ خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت ـ دبێژت: خەلك ب خیلاف چوینە دحوکمێ چارەسەریکرنێ دا کا یا درستە یان مستحبە یان واجبە؟ و یا دروست ژێ ئەڤەیە: هندەك چارەسەری حرامن و هندەك مکروهن و هندەك دروستن و هندەك مستحبن و دبیت هندەك ژێ واجب بن
مجموع الفتاوى (18/12).
یا ب بەرفرەهی و رونی هاتی گووتن د ڤان حوکماندا ابن عثیمین خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت دبێژیت: چارەسەریکرن و خودەرمانکرن دابەش دبیت سەر چەند بەشان:
1ـ ئەگەر بسەر هزرێدا زال بيت وەرگرتنا چارەسەریێ مفا دێ هەبیت و احتمالا مرنێ هەبیت بهێلانا چارەسەریێ، لڤێرێ واجبە چارەسەرییا خو بکەت
بو نموونە وەکی: پەنجەشێرا جهەك گرتی (السرطان الموضعي) ئەگەر ئەو جهێ پەنجەشێرێ گرتی هاتە ژێڤەکرن بدەستیرییا خودێ نەخوش دێ ژێ رزگاربیت، بەلێ ئەگەر نەهاتە ژێڤەکرن دێ بەلاڤ بیت دلەشی دا دەرئەنجام دێ مرن بیت
2ـ ئەگەر بسەر هزرێدا زال بیت وەرگرتنا چارەسەریێ دێ مفای لێکەت بەلێ احتمالا مرنێ نینە بهێلانا وێ چارەسەریێ، لڤێرێ باشترە چارەسەری بهێتەکرن، ژبەرفەرمانا پێغەمبەری ﷺ
3ـ ئەگەر بسەر هزرێدا زال نەبیت کو وەرگرتنا چارەسەریێ دێ مفای لێکەت و احتمالا مرنێ ژی نینە بهێلانا وێ، لڤێرێ باشترە چارەسەری نەهێتە وەرگرتن
الشرح الممتع، لابن عثيمين،4/ 299 - 302
23ـ پيدڤییە نەچیتە دەڤ سێربەند وئەو کەسێن بانگەشەیا زانینا غەیبی دکەن پێغەمبەر ﷺ دبێژت: هەر کەسەکێ بچیتە دەڤ سێربەندەکێ و پسیارا تشتەکێ ژێ بکەت چل شەڤا نڤێژێت وی ناهێن قەبیل کرن
ابن باز خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت دبێژت: دروست نینە بۆ نەخوشی بچێت دەڤ سیربەند و کەسێن بانگەشەیا علمێ غەیبێ دکەن بو هندێ بەحسێ نەخوشییا وی بکەن، کا چەوا دروست نینە ئاخڤتنا وان راست دەینت یان باوەریێ ب گوتنێت وان بینت چونکی ئەو ژدەڤ خو دئاخڤن.
مجموع الفتاوی(274/3)
24ـ پێدڤییە چارەسەرییاخو ب تشتێ حەرام نەکەت ژبەر فەرمودا پێغەمبەری ﷺ دەمێ دبێژت:چارەسەرییا خو بکەن (خو دەرمان بکەن) بەلێ چارەسەرییا خو ب تشتێ حەرام نەکەن
صححه الألباني في "صحيح الجامع" (1762)
ژ چارەسەریێن حەرام :
1ـ چوونا دەڤ ساحر و کەسێ فەند و فێلا ل خەلکێ دکەن و وان دخاپینن (مشعوذ) و غەیری وان ژی یێ هاریکاریێ ژ جنا و شەیطان و پەیکەرا دخازن
پێغەمبەر ﷺ دبێژیت: خۆ دویر بکەن ژ حەفت تشتێت مڕوڤی دبەنە هیلاکێ، گوتن ئەو چنە ئەێ پێغەمبەرێ خودێ؟ پێغەمبەری ﷺ گوت: (چێکرنا هەڤپشکەکێ بۆ خودێ، و سحر)..... و هەتا دوماهیێ [متفقٌ عليه]
2_چارەسەریکرن ب نڤشتییا و هەر تشتەکێ بهێتە هەلاویستن ب مروفی ڤە ژبو لادانا خرابیەکێ یان ئینانا مفایەکێ
ژ عبدالله بن عكيم خودێ ژێ رازی بیت دهێتە ڤەگوهاستن دبێژت پێغەمبەری ﷺ گوت: هەر کەسەکێ تشتەکێ بخوڤە بهەلاویست ئەو دێ مینیتە ب هێڤییا وی تشتی ڤە(مەرەم ژی نڤشتی یان هەر تشتەکێ بهێتەهەلاویستن ب مروفی ڤە ژبو لادانا خرابیەکێ یان پاراستنێ یان ئینانا مفایەکێ )
1 مسند أحمد (310/4)،وسنن الترمذي برقم (2072)، ومستدرك احلاكم (241/4)،وصححه الحاكم.
3_ چوونا دەڤ خێفزانك و کەسێ بانگەشەیا علمێ غەیبێ دکەت. پێغەمبەر ﷺدبێژیت: هەر کەسەکێ بچیتە دەڤ سێربەندەکێ و پسیارا تشتەکێ ژێ بکەت چل شەڤا نڤێژێت وی ناهێن قەبیلکرن.
رواە مسلم
و پێغەمبەر ﷺ دبێژیت: هەر کەسەکێ بچیتە دەڤ کەسێ بانگەشەیا زانینا غەیبێ دکەت یان خێفزانکەکێ و باوەریێ بگوتنێت وی بینیت ئەوی کوفر کر بوێ یا بو محمدی هاتی خار.
رواه أحمد وصحَّحهُ الألباني
4ـ چارەسەریکرن و خو دەرمانکرنا ب مەیێ، طَارِق بن سُوَيْد الجُعْفِي پرسیار ژ پێغەمبەری‌کر ﷺ دەربارەی مەیێ پێغەمبەری ﷺ ئەو پاشڤەلێدا یان نەڤییا دروست بکەت، ئەوی گوت: ئەز دروست دکەم بو چارەسەریێ و دەرمانی، ئینا پێغەمبەری ﷺ گوت:ئەو نە دەرمانە بەلکو ئەو ئێش و دەردە . صحیح مسلم
5-چارەسەریکرن ب نڤاندنا مغنەتیسی (التنويم المغناطيسي) زانایێن سەردەم فەتوایێ ددەن کو مەسەلا نڤاندنا مغنەتیسی پەیوەندی یێ بکارئینانا جنا ڤە هەی، و نەدروستە هاریکاری ژ جنا و غەیری وان بهێتە خاستن ژبو زانینا غەیبێ، نە بدوعایێن وان ونە ب ئاخفتنێت وانێت خوش، و نە غەیری ڤان تشتا، بەلکو شرکە چونکی داخازا هاریکاریێ ژ غەیری خودێ دهێتە کرن جورەکێ عیبادەتی یە،و خودێ نیشا بەندەیێن خو دایە کو عیبادەتی بتنێ بو خودێ بکەن و بێژن: {إياك نعبد وإياك نستعين}
ژ پێغەمبەری ﷺ هاتییە ڤەگوهاستن کو گوتییە ابن عباسی: (ئەگەر تو داخازا تشتەکێ بکی ژخودێ بکە،و ئەگەر تەداخازا هاریکاریێ کر ژخودێ بکە )
رواه الترمذي (2516) صححه الألباني في صحيح الترمذي (2043)
زانایێن اللجنة الدائمة للإفتاء دبێژن:
نڤاندنا مغنەتيسی جورەکە ژ جورێن خێفزانکیێ ب كارئينانا ئەجنەی هەتا ئەو کەسێ بکارێ نڤاندنێ رادبیت زال دکەت لسەر وی کەسێ ڤییای بنڤینن، ڤێجا سەر ئەزمانێ وى دێ ئاخڤيت و وهێزەکێ دەتی لسەر جێبەجیکرنا هندەك کارا بزال بینا ئەجنەی لسەر وی، ئەگەر ئەجنە يێ ڕاستگۆ بوو لگەل وی کەسێ بکارێ نڤاندنێ رادبیت و بن فەرمانا وى بيت بەرانبەرى وى تشتى يێ پێشكێشكى وى دكەت، ڤێجا ئەو ئەجنە وی کەسێ نڤاندی دئێختە بن شيانێن کەسێ بنڤاندنا وی رابی، ژ بۆ وان داخوازيێن داخواز دكەت يان ژ بۆ وان دەنگوباسان ب هاريكاريا ئەجنان بۆ وى، ئەگەر ئەجنە يێ ڕاستگۆ بوو لگەل وى کەسێ بکارێ نڤاندنێ رادبیت بڤێ جەندێ دێ نڤاندنا مغنەتيسێ بكارئينيت و دێ كەتە ڕێشاندەرەك ژ بۆ دەستنيشانا جهێ دزيێ يان ئەو تشتێ بەرزە يان جهێ چارەسەرييا
نەخۆشى يان بكاركرنا هەر كارەكی ديتر ب ڕێكا نڤاندنا مغنەتيسێ كارەکێ نە يێ شەرعى، بەلكو ئەڤ چەندە ژ هەڤپشكێ يە وەكى بەرى نوكە مە دايە دياركرن، چونكى بەرەڤ كەسەكێ ژ بلى خودێ چوو بوێ چەندا کەس نەزانیت ژبلی خودێ
هيئة كبار العلماء في المملكة العربية السعودية رقم 1779 في المجلد الأول (العقيدة) صفحة 399 الطبعة الثانية 1412هـ،
6ـ چارەسەریکرن ب لبەرخوکرنا بازنکێ مغناتیسی: ابن باز خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت دبێژیت: یا کو ئەز دبینم دڤێ مەسەلێ دا هێلان و نەبکارئینانا وی بازنکێ مغناتیسی یە، وەك رێگریکرن لرێکێن شرکێ ،و دویرکرن ژ وی بابەتێ فیتنە تێدا، و پێڤەگرێدانا نەفسا پێڤە، و وەک ڤییان بو ئاراستەکرنا موسلمانێ بدلێ وی بو خودێ بتنێ و پشت بەستن بخودێ بتنێ بکەت،و بەس وان ئەگەرێن بکاربینیت یێن دروست بێ شك د دروستییا وێدا هەبیت؛ کێمترین تشت دحوکمێ وێدا بهێتە گوتن: ژ کارێن نە ئاشکەرایە، و پێغەمبەر ﷺ دبێژیت: هه‌چیێ خۆ ژ كارێن نه‌ئاشكه‌را بپارێزت ئه‌و وى دینێ خۆ ونامویسا خۆ پاراست، وهه‌چیێ بكه‌فته د ناڤدا ئه‌و كه‌فته حه‌رامیێ دا، وه‌كى وى شڤانى یێ په‌زێ خۆ ل دۆر پاوانى دچه‌رینت، نێزیكه بچته ناڤ وبچه‌رینت....
رواە البخاري و مسلم
و پێغەمبەر ﷺ دبێژیت: ئه‌و تشتێ تو یێ ژێ ب گومان بى بهێله، هه‌ر وى تشتى یێ تو یێ ژێ ب گومان نه‌بى.
رواه النسائی والترمذی، وقال: حسن صحیح مجموع فتاوى و رسائل الشيخ عبدالعزيز بن عبدالله بن باز. المجلد الأول.
7_چارەسەریکرن ب تشتێن پیس: خودێ دبێژت:(يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ)
ابن کثیر دبێژیت: هندەك زانا دبێژن: هەر تشتەکێ خودێ تعالی حەلال کری ئەو یێ پاقژە و تژی خێر و مفایە د لەشی دا و د ئاینی ژیدا،و هەر تشتەکێ حەرام کری ئەو یێ پیسە و ب زیانە د لەشی دا و دئاینی ژی دا
8ـ چارەسەریکرن ب لبەرخوکرنا گوستیرك و دەزیكێن تایێ ژ عیمرانێ کورێ حصین ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ دهێتە ڤەگوهاستن: کو پێغەمبەری ﷺ زەلامەك دیت گوستیرکەکا سفر ل دەستی بوو گوتی:ئەڤە چی یە؟ گوت: ئەڤە ژبەر نەخوشی یە (واهنة) ئینا پێغەمبەری ﷺگوتی: ژبەرخو بکە، ئەو ج لتە زێدەناکەت ژبلی نەخوشیێ، ژ خو دویر بێخە، ئەگەر تو مری و ئەڤە ل دەستێ تەبیت تو ئیفلەحێ نابینی
1 المسند (445/4)، وقال البوصیری إسناده حسن، وقال الهيثيمي رجالە ثقات
25ـ پێدڤییە لسەر تەوبە بکەت و پەشیمان بیت، ئەڤە گرنگترین تشتە دەمێ نساخیی دا، و مەزنترین تشتە کو دێ مفای لێکەت پێغەمبەر ﷺ دبێژیت: خودێ تەوبا بەندەی قەبیل دکەت هندی روح نە گەهشتبیتە حەفکاوی(نەکەڤتبیتە بەر مرنێ)
صحيح الترمذي
26ـ پێدڤی یە لسەر نڤێژین خۆ نەهێلێت ئەگەر چەند نەخوشی لسەر گران بیت، بەلێ دێ لدویڤ حالەتێ خۆ نڤێژێ کەت،دێ ژ پییاڤە کەت ئەگەر نەشییا رونشتی ئەگەر نەشییا درێژکری دێ کەت
خودێ دبێژت: { فَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ} [سُورَةُ التَّغَابُنِ: ١٦]
ژ عیمرانێ کورێ حوصەینی ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ دهێتە ڤەگوهاستن دبێژیت: من نەخوشییا باوەسیرێ هەبی من پڕسیارا پێغەمبەری کر دەربارەی نڤێژێ دگەل ڤێ نەخوشیێ پێغەمبەری ﷺ گوت: نڤێژێ ژپییاڤە بکە،ئەگەر تو نە شییای روینشتی بکە،ئەگەر تو نە شییای لسەر تەنشتێ بکە
صحيح البخاري(1117)
کورتی:
1ـ پێدڤی یە لسەر صبرێ بکێشت
2ـ داخازا بەلا و موسیبەتا ژ خودێ نەکەت
3ـ سوپاسییا خودێ بکەت
4ـ هزرا باش ژخودێ بکەت
5ـ حالێ وی دناڤبەرا ترس و هیڤیێ دابيت
6ـ مرنێ نەخازیت
7ـ بخوڤە بخوینیت(پێڤەخاندنا شەرعی)
8ـ گازندا ژ نەخوشییا خو نەکەت
9ـ رەوشتێ خو جوان بکەت
10ـ دەمێن خو تژی خێر بکەت
11ـ گەردەناخو بدەتە ئازاکرن ب هەڤژین
وزاروك ودەیباب وکەسوکارێن خویێن دی
12ـ بەردەوامیێ بدەت خاندنا قورئانێ و زکری
13ـ مافێن لسەر خو راکەت،ئەگەر نەشییا وەسیەتێ بکەت ئەو ماف بهێنە ئەداکرن
14ـ لەزێ بکەت د نڤیسینا وەسیەتێدا
15ـ درستە وەسیەتێ بسیکا مالێ خو بکە
16ـ دوو زەلامێن ئەمین شاهدبن لسەر نڤیسینا وەسیەتێ
17ـ وەسیەتا خەلەت نەکەت
18ـ خێرا بوخو بکەت
19ـ دوعا بو خو بکەت
20ـ نینوکێت خوبقوسینیت ومویێن بنچەنك وشەرمگەهاخو ژێڤەکەت
21ـ وەسیەتێ بکەت لدویڤ سوننەتێ بهێتە ڤەشارتن
22ـ چارەسەرییا خو بکەت
23ـ نەچیتە دەڤ سێربەند و خێفزانكا
24ـ چارەسەرییاخو ب تشتێ حەرام نەکەت
25ـ تەوبە بکەت
26ـ نڤێژێت خو نەهێلیت
ژبو ئامادەکرنا ڤی بابەتی مە مڤا ژڤان ژێدەران وەرگرتینە:
أحكام الجنائز في ضوء الكتاب والسنة،يا سعيد بن على بن وهف القحطاني
احكام الجنائز وبدعها ،يا محمد ناصر الدين الألباني
سایتێ: شبکة الالوکة
سایتێ: الموسوعة الحديثية ـ الدرر سنیة
سایتێ: الجمهرة
عربة الشراء