بەرسڤ:

ــ ئەگەر هندەك ماف ل سەر هەبن ئەگەر دشییانێت وێدا بیت بلا ل سەرخۆ راکەت و ئەداکەت ژ بۆ خودانێت وان، و ئەگەر د شیانێت ویدا نەبیت بلا وەسیەتێ بڤێ چەندێ بکەت، کو ئێك پێش ویڤە وان مافا بدەت ژ بۆ خودانێت وان

پێغەمبەرﷺ دبێژیت: هەچیێ زورداری ل برای خۆ کربیت د بەحسکرنا ویدا یان مالێ ویدا، بلا بۆ بزڤرینیت و ئەداکەت، ژبەری روژا قیامەتێ بێت یاکو چ پارە نە ژ زێری و نە ژ زیڤی ناهێن وەرگرتن (ئانکو لوی دەمی نەشێت پارا بدەت وان کەسێن مافێت وان خارین  دا نەفسا خو رزگارکەت) ئەگەر کارێن چاك هەبن دێ ژێ هێنە ستاندن و هێنەدان بۆ وی کەسێ زولم لێکری و مافێ وی خاری، و ئەگەر کارێت چاك نەبن دێ گونەهێن کەسێن زولم لێکری هەلگریت

أخرجه البخاري والبيهتي (3/ 369) وغيرهما.

و پێغەمبەرﷺ دبێژیت: هوین دزانن دەستڤالا(مفلس)کی یە؟ گوتن: ئەوە یێ چ پارە و په‌رتالێ دنیایێ نەبن، ئینا پێغەمبەری ﷺ گوت: دەستڤالایێ ئومەتامن ئەوە یێ روژا قیامەتێ  نڤێژ و روژی و زکات ئەنجام دابن، و دهێت خەبەرێن گوتینە ڤی، و ئەڤەیێ تومەتبارکری ب زینای، و پارێت ڤی  یێت خارین، و خینا ڤی یا رشتی، و ئەڤە یێ قوتایێ، ئەڤجا دێ خێرێت وی هێنەدان بو ڤی وڤی، ئەگەر خێرێن وی نەمان ژبەری مافێت خەلکێ ل سەر خۆ راکەت دێ گونەهێت زولم لێکرییا بۆ هێنەدان و پاشی دی هێتە هاڤێتن د ئاگریدا 

رواه مسلم (8/ 18)

و پێغەمبەرﷺ دبێژیت: قەرکرن دوو جورن، هەچیێ بمریت و وی لبەر بو ئەداکەت، ئەز سەمیانێ وی مە (ئانکو ئەز دێ پێشڤە دەم ب ئەو دەستکەڤتی خودێ دایە من) و هەچیێ بمریت و وی نە لبەر بیت ئەداکەت، ئەو دێ ژ خێرین وی هینەبرن، وێ روژا چ پارە نە ژ زێری و نە ژ زیڤی نینن

صحيح لغيره 

أخرجه الطبراني في((المعجم الكبير)) (13/ 336)(14146)

ـ پێدڤییە ل سەر لەزێ بکەت د کرنا ڤان وەسیەتان دا ژبەر گوتنا پێغەمبەری ﷺ :(نە ژ دروستی و مافێ موسلمانی یە  ئەگەر تشتەك هەبیت دڤێت وەسیەتێ پێ بکەت و ئەو گێروکەت هەتا دوو شەڤان، ئیلا بلا وەسیەتا وی نڤیسی بین لبەر سەرێ وی)

ابن عومەر دبێژیت: چ شەڤ ل سەر من را نە بورینە هەر ژ دەمێ من گول پێغەمبەری بویﷺ ئیللا وەسیەتامن یا ل دەڤ من

رواه البخاري و مسلم

ـ دروستە وەسیەتێ ب سێیەکا مال و ملکێ خو بکەت، و نە دروستە وەسیەتێ ب زێدەتر بکەت، بەلکو باشترە وەسیەتێ بکێمتر بکەت، ژبەر فەرمۆدا سعد بن ابی وقاصی ـ خودێ ژێ رازی بیت ـ  دبێژیت: ئەز دگەل پێغەمبەری بوومﷺ دحەجا خاتر خاستنێ دا، ئەز گەلەک نەخوش بووم هەتا ژبەر نەخوشییا خو ترسیام ب مرم، پێغەمبەر ﷺ هات سەرامن دا من گوتێ: ئەی پێغەمبەرێ خودێ من گەلەک مال و مولکێ هەی، و کەس نا بیتە میراتگرێ من ژبلی کچامن، ئەڤجا ئەز وەسیەتێ بدوو سێیەكا ژ مالێ خو بکەم؟پێغەمبەری ﷺ گوت: نەخێر. من گوتێ پا نیڤێ؟ گوت: نەخێر. من گوتێ پا سێك؟گوت سێك و سێك ژی گەلەکە، ئەگەر تو میراتگرێن خو بهێلی دەولەمەند باشترە ژ هندێ وان بهێلی دەستکورت و هەژار دەستێ خو بەر خەلکێ ڤەکەن (خاستنێ بکەن)، ئەی سعد تو چ مەزاختنا نا مەزێخی و ئنیەتاتە بۆ خودێ بیت ئیللا دێ خودێ پاداشت و خێرێ دەتە تە پێش ڤە، هەتا ئەو پاریێ تو دکەیە د دەڤێ هەڤژینا خودا.

أخرجه أحمد ( 1524 ) والسياق له والشيخان والزيادتان لمسلم وأصحاب السنن

و پێدڤییە وەسیەتێ (بو مالی) ل وان مروڤێت خو یێت نێزیك بکەت یێت میرات ژوان نەگریت (نە میراتگربن) ژبەر گوتنا خودێ :{ كُتِبَ عَلَیۡكُمۡ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ ٱلۡمَوۡتُ إِن تَرَكَ خَیۡرًا ٱلۡوَصِیَّةُ لِلۡوَ ٰ⁠لِدَیۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِینَ بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُتَّقِینَ } [سُورَةُ البَقَرَةِ: ١٨٠]

وئه‌ڤه‌ به‌رى هاتنه‌خوارا ئايه‌تێن لێكڤه‌كرنا ميراتى بوو يێن كو بارا هه‌ر ميراتگره‌كى ده‌ستنيشانكرى وەسیەت بو دەیباب و نێزیکێت دبنە میراتگر بو خودانێ وەسیەتێ، نە دروستە و چێنابیت، چونکی یا نسخ کریە ب ئایەتا میراتی ڤە، و پێغەمبەری ﷺ ئەڤ چەندە ب تەمامی یا دیارکری و رونکری د گوتارا خودا یا دحەجا خاترخاستنێ دا پێغەمبەری ﷺگوت:خوداێ مەزن مافێ هەر خودان مافەکی یێ داییێ (ئانکو خودێ پشکا هەر میراتگرەکێ یا دیارکری و دەست نیشانکری ژ میراتی) چ وەسیەت بو میراتگری نینە (ئانکو چینابیت وەسیەتێ ب هندەك ژ میراتێ خو بکەت بو نێزیکەکێ خو کو پشك هەبیت دوەرگرتنا میراتی دا (میراتگربن) چونکی ئەو دێ مافێ خو وەرگرن ژ میراتی)

أخرجه أبو داود والترمذي وحسنه والبيهقي (6/ 264) وأشار لتقويته، وقد أصاب، فإن إسناده حسن، وله شواهدض كثيرة عند البيهقي و " مجمع الزوائد " (4/ 212 ".

حەرامە زیانێ بگەهینت د وەسیەت کرنێ دا، بو نموونە وەسیەتێ بکەت هندەك میراتگران ژ مافێ وان د میراتیدا بێ بەهر بکەت، یان هندەکا ب سەر هندەکا بێخیت، ژبەر گوتنا خودێ { لِّلرِّجَالِ نَصِیبࣱ مِّمَّا تَرَكَ ٱلۡوَ ٰ⁠لِدَانِ وَٱلۡأَقۡرَبُونَ وَلِلنِّسَاۤءِ نَصِیبࣱ مِّمَّا تَرَكَ ٱلۡوَ ٰ⁠لِدَانِ وَٱلۡأَقۡرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنۡهُ أَوۡ كَثُرَۚ نَصِیبࣰا مَّفۡرُوضࣰا }[سُورَةُ النِّسَاءِ: ٧

و ژبەر گوتنا خودێ: {مِنۢ بَعۡدِ وَصِیَّةࣲ یُوصَىٰ بِهَاۤ أَوۡ دَیۡنٍ غَیۡرَ مُضَاۤرࣲّۚ وَصِیَّةࣰ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَلِیمࣱ } [سُورَةُ النِّسَاءِ: ١٢]

ــ وپێدڤییە دوو زەلامێن ئه‌مين ژ موسلمانا دیدەڤان (شاهد) بن ل سەر ڤێ وەسیەتێ، ئەگەر پێدڤی کر وچ موسلمان  نەبن بلا دوو زەلام ژ نە موسلمانا کوباوەری ب وان بهێت بهێنە کومکرن ل دەمێ گومان دکەفیتە د دیدەڤانییا واندا وەکی هاتی دیارکرن دگوتنا خودێ دا

{يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصَابَتْكُمْ مُصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِنْ بَعْدِ الصَّلَاةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَمِنَ الْآثِمِينَ ۝ فَإِنۡ عُثِرَ عَلَىٰۤ أَنَّهُمَا ٱسۡتَحَقَّاۤ إِثۡمࣰا فَـَٔاخَرَانِ یَقُومَانِ مَقَامَهُمَا مِنَ ٱلَّذِینَ ٱسۡتَحَقَّ عَلَیۡهِمُ ٱلۡأَوۡلَیَـٰنِ فَیُقۡسِمَانِ بِٱللَّهِ لَشَهَـٰدَتُنَاۤ أَحَقُّ مِن شَهَـٰدَتِهِمَا وَمَا ٱعۡتَدَیۡنَاۤ إِنَّاۤ إِذࣰا لَّمِنَ ٱلظَّـٰلِمِینَ ۝ ذَ ٰ⁠لِكَ أَدۡنَىٰۤ أَن یَأۡتُوا۟ بِٱلشَّهَـٰدَةِ عَلَىٰ وَجۡهِهَاۤ أَوۡ یَخَافُوۤا۟ أَن تُرَدَّ أَیۡمَـٰنُۢ بَعۡدَ أَیۡمَـٰنِهِمۡۗ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ وَٱسۡمَعُوا۟ۗ وَٱللَّهُ لَا یَهۡدِی ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡفَـٰسِقِینَ (106ـ 108)

وەسیەتا زێدەگافی ل حەقێ خەلکێ و خارنا مافێ وان (زورداری) تێدا بیت نەیا دروستە وکارپێ ناهێتە کرن ژبەر گوتنا پێغەمبەری سلاف لێبن: هەر کەسەکێ تشتەکێ نوی دڤی دینێ مەدا دەربێخیت ئەو یێ زڤراندی یە (ئانکو ناهێتە قەبیلکرن و کارپێ ناهێتەکرن)

أخرجه الشيخان في " صحيحيهما " وأحمد وغيرهم.

و ژبەر فەرمودەیا عمران بن حصینی: كو زەلامەکێ (ئازاد) شەش بەندەیێن خو ئازادکربین، و وی چو مال ژبلی وان بەندەیان نەبوو، ئەڤجا میراتگرێن وی ژ ئەعرابا هاتن گوتنە پێغەمبەریﷺ ، پێغەمبەری ﷺ گوت ئەوی ئەڤەکریە!؟ ئەگەر مە ئەڤە زانیبا مە نڤێژ ل سەر نەدکر، پاشی پێغەمبەری پشك کێشا دناڤبەرا وان بەندەیان دە دوو ژ وان ئازادکرن و چار ژ وان زڤراندن بو میراتی (زڤراندن چونکی بەندە ژی هەر ژ مال و پەرتالێ دونیایێ نە، چێنابیت خودانێ وێ وەسیەتێ ب هەمی مالێ خو بکەت بەلکو تنێ سێك ژێ دروستە لەوما پێغەمبەری ﷺدوو ژوان  ئازاتکرن و یێن دی زڤراندن)

أخرجه أحمد (4/ 446) ومسلم بنحوه وكذا الطحاوي والبيهقي وغيرهم

ــ ل دەمێ کو  بەهرا پترا خەلکێ بیدعا د ئاینی دا ئەنجام ددەن، تایبەت بابەتێت ب جەنازەی ڤە گرێدای، واجبە ل سەر مروڤی وەسیەتێ بکەت کو بهێتە ئامادەکرن و ڤەشارتن ل سەر سونەتێ وەك کارپێکرن بگوتنا خوداێ مەزن({يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا } 

ژبەر ڤێ چەندێ هەڤالێن پێغەمبەری ﷺ وەسیەت دکرن بڤێ چەندێ، و گەلەك شینوارێت وانێت هەین ل سەرڤێ مەسەلێ هندەك ژوان نموونان:

1ـ ژعامر بن سعد بن أبي وقاصی دهێتە ڤەگوهاستن کو بابێ وی د وێ نەخوشییا پێ مری دا گوت:بومن شەقەکێ د رەخێ گۆڕی دا (لبنی) بکۆلن(دا لێ بهێمە ڤەشارتن) و لبنێت ژ ئاخی دانن سەرمن، وەکی بۆ پێغەمبەری ﷺ هاتیکرن

أخرجه مسلم والبيهقي (3/ 407) وغيرهما.

2ـ ژ أبي بردة دهێتە ڤەگوهاستن دبێژیت: ئەبو موسا دەمێ ل بەر مرنێ (ئانکو د نەخوشییا مرنێ دا) وەسیەتکر و گوت: ئەگەر وە جەنازەی من بر لەزێ درێڤەچوونا خۆ دابکەن، ومن دبەر ئامیرێ بێهن خوشی تێدا دهێنە سوتن نەبورینن (مجمر) (مجمرە ئامیرەکە بێهن خوش تێدا دهێن سوتن لڤێری مەرەم پێ ئەو بو کو من دبەر جهەکێ ئاگری رە نەبورینن چونکی مفا تێدا نینە، ئەڤە ژ رەوشت و تیتالێت جاهلیەتێ بوون پێغەمبەری ﷺ ژناڤبر و پاشڤەلێدان ژی کر) و چ ل سەر ئاخێ نەدانن کو ببیت ناڤبر دناڤبەرا من و ئاخێ دا، و ل سەر گورێ من ج ئاڤاهییا ئاڤا نەکەن، و ئەز وە دکەمە دیدەڤان کو ئەزێ بێگونەهم ژ هەر کەسەکا  سەرێخو د تراشیت ل دەمێ موسیبەتا، و ژ هەر ژنکەکا بکەتە قیژی و خۆ بقوتیت ل دەمێ موسیبەتا، و ژهەر جلك دڕینەکێ یاکو جلکێت خو د دڕینیت و شەق شەق دکەت ل دەمێ موسیبەتا، گوتنێ: تە تشتەك ل سەر ڤان گولێبوویە؟ گوت: بەلێ ژپێغەمبەرێ خودێ ﷺ.

أخرجه أحمد (4/ 397) والبيهقي (3/ 395) بهذا التمام، وابن ماجه بسند حسن.

3ـ ژ حذيفة ی دهێتە ڤەگوهاستن کو گوتییە: ئەگەر ئەز مرم هوین نەبێژنە کەسێ و دەنگوباسێ مرنامن بەلاڤ نەکەن، چونکی ئەز د ترسم وەکی راگەهاندنا جابا مرنێ یا جاهلیەتێ لێ بیت (نعي)، ومن یا گولێ بوی پێغەمبەری ﷺ ئەم یێت پاشڤەلێداین ژ راگەهاندنا جابامرنێ یا جاهلیەتێ 

أخرجه الترمذي (2/ 129) وقال: " حديث حسن "، ورواه غيره بنحوه وسيأتي في " النعي " وفي الباب آثار أخرى تأتي في المسألة (47).

4ـ النووي ـ خودێ دلوڤانیێ پێ ببەت ـ د پەرتوکا "الاذكار "دا  دبێژیت: موستەحەبە ب موستەحەبینەکا دوپاتکری کو وەسیەتێ لمالا خۆ بکەت خۆ ژ ئەو بیدعەیێن ل دەڤ وان بەلاڤ د جەنازان دا خو دویرکەن ونەکەن، و بلا پەیمانێ بڤێ چەندێ پشتراست و دوپاتکەن