بەرسڤ:

و بەری دەستپێکرنا هەر کارەک و بازرگانییەکێ پێدڤییە کەسێ بازرگان چ بکەت و یێ هشیاری چ بیت، دا کو خودایێ مەزن ژێ تورە نەبیت و بەرەکەت بکەڤیتە د ناڤ کارێ ویدا؟

بسم الله الرحمن الرحیم.

سوپاس و مەتح بۆ خودایێ مەزن بن و سلاڤ ل سەر ڕوحا پێغەمبەرێ خودێ و ل سەر خێزان و کەسوکارێن وی و ئیماندار و هەڤال و دووڤکەتییێن وی بن.

یا ئێکێ: مال ل وی دەمی نیعمەتە دەما خودانێ وی د ڕازیبوونا خودێ دا ب کار بینیت و ببیتە جهێ هاریکرنا وی بۆ گوهداریکارنا خودێ، و بەروڤاژی وێ بەلایە ئەگەر د خرابیێ دا ب کار بینیت، یان ژی ببیتە ئەگەرێ خۆمەزنکرنا وی و یان ژی وی بێئاگەهـ بکەت ژ عیبادەت و زکرێ خودێ. لەوما ئەم یێ ژ فتنا مالی هاتینە ئاگەهدار کرن، چونکی گەلەک جار مال دبیتە ئەگەرێ خۆ مەزن کرنێ و کێم جار مافێ خودێ تێدا دهێتە جێبەجێکرن، خودایێ مەزن بەحس ل وێ چەندێ دکەت کو گەلەک جاران ب خێر و بەرەکەت و مالێ دنیایێ مرۆڤان تاقی دکەت، وەکی دبێژیت: ( وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ ) الأنبياء/35 

ئانکو: دێ هەوە تاقی کەین ب دلگرانی و دلخۆشییێ، ب نەخۆشی و لەشساخییێ، ب هەژاری و زەنگینییێ، ب هەمی تشتان دێ هەوە تاقی کەین هەتا کو دیار دبیت کا کی سوپاسدارێ خودایێ مەزنە و دێ هەر بۆ لایێ خودایێ مەزن زڤڕنەڤە.

و پێغەمبەر ﷺ دبێژیت: ( فَوَاللَّهِ مَا الْفَقْرَ أَخْشَى عَلَيْكُمْ، وَلَكِنِّي أَخْشَى أَنْ تُبْسَطَ عَلَيْكُمْ الدُّنْيَا كَمَا بُسِطَتْ عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ ، فَتَنَافَسُوهَا كَمَا تَنَافَسُوهَا ، وَتُهْلِكَكُمْ كَمَا أَهْلَكَتْهُمْ) رواه البخاري (4015) ومسلم (2961).

ئانکو: سیند ب خودێ من ترسا هەژارییێ ژ هەوە نینە، بەلکو من ترسا هندێ یا هەی دونیا بۆ هەوە سادە و ساناهی ببیت و بەرەڤ هەوەڤە بهێت کا چەوان بۆ گەلێن بەری هەوە وەسان لێ هاتی و منافسێ ل سەر بکەن کا چەوان وانان منافسە ل سەر کری و هەوە ب هیلاک ببەت کا چەوان ئەو ب هیلاک چووین.

ئیمامێ موسلم (2742) ژ ئەبو سەعیدی خودری ڤەدگوهێزیت و دبێژیت: پێغەمبەر (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) دبێژیت: ( إِنَّ الدُّنْيَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ ، وَإِنَّ اللَّهَ مُسْتَخْلِفُكُمْ فِيهَا فَيَنْظُرُ كَيْفَ تَعْمَلُونَ ، فَاتَّقُوا الدُّنْيَا ، وَاتَّقُوا النِّسَاءَ ، فَإِنَّ أَوَّلَ فِتْنَةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَتْ فِي النِّسَاءِ ).

ئانکو: ب ڕاستى دونیا یا کەسک و خۆش و شیرینە و بێگومان خودایێ مەزن هوون ل سەر ئەردی یێن کرینە جهگرێن ئێکودو و سەح دکەتێ دێ هوون چ کەن، ڤێجا ئاگەهداری خۆ بن و خۆ ژ فتنا دونیایێ و ژ فتنا ژنان بپارێزن، چونکی ئێکەم فتنا بەنی ئسرائیلییان فتنا ژنێ بوو. بەلێ پا ئەگەر کەسەک خودێ تەوفیقا وی دابیت و مالێ خۆ ب ڕێکێن حەلال پەیدا کربیت و پێکۆل کربیت د گوهداریکرن و رێکا خودێ دا مەزاخت، ئەو مال بۆ ڤی کەسی نعمەتە، هەژی هندێیە خەلک خۆزییان بۆ وی ب ڕاهێلن، وەکی کا چەوا پێغەمبەری ﷺ گۆتی: (نِعْمَ الْمَالُ الصَّالِحُ لِلْمَرْءِ الصَّالِحِ ) رواه أحمد (17096) وصححه الألباني في "صحيح الأدب المفرد" (299)،

ئانکو: مالێ پاقژ باشترین تشتە بۆ زەلامێ سالح.

و هەروەسا پێغەمبەر ﷺ گوتییە: ( لَا حَسَدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ : رَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا فَسُلِّطَ عَلَى هَلَكَتِهِ فِي الْحَقِّ ، وَرَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ الْحِكْمَةَ فَهُوَ يَقْضِي بِهَا وَيُعَلِّمُهَا ) رواه البخاري (73) ومسلم (816).

ئانکو: حەسیدی یا دورست نینە، ب تنێ د دو تشتاندا نەبیت: زەلامەک کو خودێ مالەک دابیتێ و د تشتێ باشدا سەرف دکەت و زەلامەک خودێ ژیراتی و زانین دابیت و د جهێن گۆنجایدا ب کار بینیت.

یا دوویێ: ڕێکێن ب کارئینانا مالی د باشییێدا گەلەکن، ژ وان: دورستکرنا مزگەفتان و خێر و سەدەقە و کەفالەتکرنا ئێتیم و هەژاران و هاریکارییا نەخۆش و کەسێن دەستکورت و دلخۆشکرنا خێزانێ و زارۆکان و کەسوکاران و حەج و عومرە پێکرن و ڤەکرنا خۆلێن ژبەرکرنا قورئانێ فێرکرنا زانستێن شەرعی و قەردانا کەسێن دەستکورت و هاریکارییا پڕۆژێن خێرخوازی، وەکی کەنالێن ئەسمانی و مالپەڕێن ب مفا..، و گەلەک کارێن دی.

و یا گرنگ ئەوە مرۆڤ بزانیت مالێ ب دورستی ئەوە یێ د ڕێکا خودێ دا دبەخشیت، چونکی دێ ئەنجامێ باش بینیت،بەلێ پا ئەو مالێ هەلگرتی بۆ هندێ نینە، بەلکو بۆ وێرسێ وییە، ئەڤە ڕامانا ڤێ فەرموودێیە یا کو (البخاري) (6442) ژ عەبدولڵاهێ کوڕی مەسعودی ڤەگێڕای و دبێژیت: پێغەمبەر صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ گوتی: (أَيُّكُمْ مَالُ وَارِثِهِ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنْ مَالِهِ ؟ قَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، مَا مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا مَالُهُ أَحَبُّ إِلَيْهِ . قَالَ : فَإِنَّ مَالَهُ مَاقَدَّمَ ، وَمَالُ وَارِثِهِ مَا أَخَّرَ ).

ئانکو: کیژ کەس ژ هەوە مالێ وێرسێ وی ژ مالێ وی خۆشتڤیترە ل دەڤ وی؟ وان گۆت: ئەوی پێغەمبەرێ خودێ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ چو کەسێ ژ مە نینە ئیلا مالێ وی ل دەڤ وی خۆشتڤیترە. پێغەمبەر گۆت: دێ ئەو مالێ هەوە ل بەراهییا خۆ ئێخستی ئەو مالێ وییە و مالێ وێرسێ وی ئەوە کو پشتی خۆ ب جهـ دهێلیت.

یا سیێ: سەبارەت هندێ کو مالی بکەیە د پڕۆژەکیدا و کار پێ بکەی، پێدڤییە پرسیار ژ کەسێن شارەزا د وی بواری دا بهێتە کرن، بەلێ پا ئەم دێ کۆمەکا بنەمایێن گشتی بێژینە تە، ژ وان:

۱ـ پرسیارکرنا و تەفاسیلکرن ژ دورستییا کارپێکرنێ و ڕێکا ب دەستڤەئینانێ بەری بچییە د ناڤدا.

۲- هشیار بوون ژ وێ چەندی کو مالێ خۆ د بەنکێ ڕیبایێدا نەدانی و نەهێیە خاپاندن ب وان کەسان یێن فەتواییان بۆ تە دورست دکەن، چونکی ڕیبا ئێکە ژ وان ئەگەرێن بەرەکەتێ د مالیدا نەهێت، ئەو کەسێ بکەت وی دژایەتییا خودێ و پێغەمبەری ﷺ کر.

۳- خۆ دویرکرن ژ بابەتێن گومانکەر.

٤- نیاسینا خەتەرییا مالی حەرام ل سەر نەفس و مال و زارۆکان.

٥- هەبوونا قەناعەتێ و لەزنەکرن و نەخاپاندن ب قازانجەکێ مەزن بەری تێدا شارەزا بیت کا چەند یێ حەلالە و چەند یێ حەرامە.

٦- یێ هشیار بیت ژ ئیسرافکرن پیچکرنا ڤێ نعمەتێ و نەدەتە ب دەستێ کەسەکی کو یێ ئەمین نەبیت و جهێ باوەرییێ نەبیت.

۷- ڕاستگۆیی و پاراستنا ئەمانەتی و خۆ دویر ئێخستن ژ حەڕامی و غش و ڤەشارتنا کێماتییان، بێگومان ئەڤە ئەگەرن بۆ بەرەکەتێ، وەکی پێغەمبەری ﷺ دەربارەیی کریاڕ و فرۆتنێ گۆتی: ( فَإِنْ صَدَقَا وَبَيَّنَا بُورِكَ لَهُمَا فِي بَيْعِهِمَا ، وَإِنْ كَتَمَا وَكَذَبَا مُحِقَتْ بَرَكَةُ بَيْعِهِمَا ) رواه البخاري (2097) ومسلم (1532).

ئانکو: ئەگەر د ڕاستگۆ بوون و عێب و نە تەمامەتییێن وێ ڕۆهن و دیار کرن، دێ بەرەکەت کەڤیته کار و معاملەیا وان و ئەگەر عێب و کێماتی ڤەشارتن، ئەو دێ بەرەکەت ژ کار و مەعاملەیا وان چیت و نامینیت. 

نسأل الله أن يبارك لك في مالك ، وأن يوفقك لتنميته ، واستعماله فيما يرضيه .

خودێ باشتر دزانیت.

https://walamakan.com/2552