ئەرێ دورستە موسلمانا خوینا خۆ بدەتن؟ و حۆکمێ فرۆتنا پلازمایا خوینێ چییە؟ هەر وەسان ئەگەر خوینێ بدەت دشێت ئێکسەر نڤێژێ بکەت پشتی دانا خوینێ؟

بەرسڤا پرسیارێ ب کورتی:

دورستە خوین بهێتە دان و تشتەکێ نۆرمالە هەر وەسان سەبارەت فرۆتنا خوینێ بێگومان یا دورست نینە بۆ وی کەسێ خوینێ دەت یان پلازمایا خوینێ ژێ وەردگرن بۆ نەساخی و ئەو بەرانبەر کۆژمەکێ پارەی وەربگریت، هەروەسا سوننەتە ئەو کەسێ خوینێ دەت د دویڤ دانا خوینێ دا دەستنڤێژا خۆ بشۆت، ئەگەر دەستنڤێژا خۆ ژی نوی نەکر هوسا ژی چنینە. ئەگەر پێدڤی کر خوینێ بدەی چ تێدا نینە و چ تشت ل سەر نساخی و نوژداری و خوینبەخشی نینە، ژبەر ڤان خالان:

۱- خودایێ دلۆڤان کەرەم کر: (وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا) [المائدة: 32] 

ئانکو: هەر ئێکێ کەسەکی ژ مرنێ قورتال بکەت هەر وەکی هەمی خەلک قورتال کری. ئەڤ ئایەتە بەلگەیە ل سەر کو کارەکێ باشە مرۆڤ ببیتە ئەگەرێ قورتال کرنا هندەک کەسێن دی، بێگومان نوژدار و ئەوێن دی یێن خوینێ ددەن ئەگەرن بۆ قورتال کرنا خەلکی ژ مرنێ.

۲- هەر وەسان ژبەر ڤێ ئایەتا پیرۆز: (إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ ۖ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ) [البقرة: 173]

ئانکو: هه‌ما وى ئه‌و تشت ل سه‌ر هه‌وه‌ يێ حه‌رام كرى يێ زيانا هه‌وه‌ تێدا، وه‌كى مرارێ نه‌ ب ڕێكه‌كا دورست هات بیته‌ ڤه‌كوشتن، و خوينا رۆن، و گۆشتێ به‌رازى، و ئه‌و ڤه‌كوشتییێن نه‌ بۆ خودێ دئێنه‌ ڤه‌كوشتن و ژ قه‌نجییا خودێ ل سه‌ر هه‌وه‌ وى بۆ هه‌وه‌ دورستكرییه‌ كو ل ته‌نگاڤییان هوین ڤان تشتێن حه‌رام بخون، ڤێچا هه‌چییێ نه‌چار بوو تشته‌كى ژ وان بخوت بێى زۆردارییێ د خوارنا وان دا بكه‌ت كو زێده‌ى پێدڤییا خۆ بخوت، چو گونه‌هـ ل سه‌ر وى نينه‌. هندى خودێ یه‌ گونه‌هێ بۆ به‌نییێن خۆ ژێ دبه‌ت و دلۆڤانییێ پێ دبه‌ت. ئەڤ ئایەتا پیرۆز بەلگەیە ل سەر هندێ کو مرۆڤ گونەهکار نابیت دەمێ د هەوارا کەسەکێ نەساخ دچیت و خوینێ دەتێ.

۳- یاسا و ڕێنمایێن شەرعی هوسا دخوازن دورستە خوین بهێتە دان، ژبەر کو ئێک ژ خالێن وێ پێک دهێت ( الضرورات تبيح المحظورات ) ئانکو: د دەمێن پێدڤی دا تشتێن حەرام حەلال دبن. کەسێن نەساخ نەچار دبیت و تووشی زیانان دبیت، ژبەر هندێ یا دورستە خوینێ بدەتێ.

دەربارەیی فرۆتنا خوونێ.

بێگومان نە یا دورستە بۆ وی کەسێ خوینێ دەت ل جهێ دانا خوینێ کۆژمەکێ پارەی وەربگریت، هەر وەکی زانایێ بهاگران (محمد بن علی فرکوس) دەربارەیی فرۆتنا خوینێ کەرەم کری: فدَمُ الآدميِّ لا يجوز بيعُه؛ لدخوله في عموم النهي في قوله تعالى: ﴿حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ﴾ [المائدة: ٣]

ونهيِ النبيِّ صلَّى الله عليه وسلَّم «عَنْ ثَمَنِ الدَّمِ، وَثَمَنِ الكَلْبِ، وَكَسْبِ الأَمَةِ»(١)، وبيعُ الدم كبيع الميتة والخنزيرِ إجماعًا(٢)، وهو يتناوله النهيُ عن ثمن المحرَّم كما دلَّ عليه قولُه صلَّى الله عليه وسلَّم: «قَاتَلَ اللهُ الْيَهُودَ، إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ لَمَّا حَرَّمَ عَلَيْهِمْ شُحُومَهَا أَجْمَلُوهُ، ثُمَّ بَاعُوهُ فَأَكَلُوا ثَمَنَهُ»(٣)،

ونهيِ النبيِّ صلَّى الله عليه وسلَّم «عَنْ ثَمَنِ الدَّمِ، وَثَمَنِ الكَلْبِ، وَكَسْبِ الأَمَةِ»(١)، وبيعُ الدم كبيع الميتة والخنزيرِ إجماعًا(٢)، وهو يتناوله النهيُ عن ثمن المحرَّم كما دلَّ عليه قولُه صلَّى الله عليه وسلَّم: «قَاتَلَ اللهُ الْيَهُودَ، إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ لَمَّا حَرَّمَ عَلَيْهِمْ شُحُومَهَا أَجْمَلُوهُ، ثُمَّ بَاعُوهُ فَأَكَلُوا ثَمَنَهُ»(٣).

ئانکو یا دورست نینە بۆ وان کەسێن خوینێ دەن یان پلازمایا خوونا وان وەردگرن بۆ نەساخان ئەو داخوازا کۆژمەکێ پاران بکەن، بەلێ سەبارەت کەتنا دەستنڤێژێ ژبەر دەرکەتنا خوینێ، د ڤی بابەتی دا زانایان بۆچوونێن جوداتر یێن هەین، هندەک دبێژن دەستنڤێژ پێ بەتال دبیت، بەلگە ژی ئەڤ فەرموودەیە کو (ئەبو دەرداء)ی ڤەگوهاستییە و دبێژیت: " أن النبي ﷺ قاء فتوضأ " . ( رواه أحمد 4/449 وأبوداود 2981 والترمذي 87) ئانکو: پێغەمبەری ﷺ دلێ وی ڕابوو و دەستنڤێژ خۆ نوی کر. ئەڤجا پیڤانا خوینێ دانا سەر دل ڕابوونێ؛ ژبەر کو هەردوو یێن ژ لەشی دەرکەتین. ئیمامێ ترمزی دبێژیت: هندەک ژ سەحابییێن پێغەمبەری ﷺ و تابعییان یا ڤەگوهاستی کو دەستنڤێژ نوی دکر ل دەمێ دلێ وی ڕادبوو و دەمێ خوین ژ دفنێ دهات، ئەڤە ژی بۆچوونا ( سُفْيَانَ الثَّوْرِيِّ وَابْنِ الْمُبَارَكِ وَأَحْمَدَ وَإِسْحَقَ) .

هندەک ژ زانایێن دی دبێژن: دل ڕابوون و هاتنا خوینێ ژ دفنێ دەستنڤێژ پێ ناکەڤیت ئەڤە ژی بۆچوونا (مَالِكٍ وَالشَّافِعِيِّ ) (ڕیوایەتەک )ژ ئیمام ئەحمەدی و ئیمام البغوی دبێژیت: ئەڤە بۆچوونا بارا پترییا سەحابییان و تابعییانە. بۆچونا ڕاجحتر و ڕاستتر ئەڤەیە: خوین دەستنڤێژێ نائخیت، یا دورستتر ئەوە دەستنڤێژ بهێتە نوو کرن، ژبەر: 

۱- د بنیات دەستنڤێژ ناشکێت ب تنێ ئەگەر بەلگە هەبن ل سەر و ژ پێغەمبەری ﷺ نەهاتییە ڤەگوهاستن کو ببیتە بەلگە ل سەر هندێ کو دەستنڤێژ دکەڤیت، هەر ژبەر هندێ ئیمامێ (النووي) رحمە الله، دبێژیت: لم يثبت قط أن النبي ﷺ أوجب الوضوء من ذلك.

ئانکو: ب چو ڕەنگان ژ پێغەمبەری ﷺ نەهاتییە کو ب فەرز زانی بیت دەستنڤێژ بهێتە گرتن. و شێخ (ابن سعدي) رحمه الله، دبێژیت: بۆچوونا ڕاست ئەوە خوین و دل ڕابوون و یێن وەکی وێ دەستنڤێژێ نائێخیت، ئەڤجا کێم بیت یان گەلەک؛ ژبەر کو چو بەلگێن دی نین ل سەر بەتالبوونا دەستنڤێژێ د بنیات دا هۆسایە کو دەستنڤێژ ناشکێت، 

۲- ناچێ بیت قیاسێ خوینێ بێخنە سەر غەیرێ وێ؛ ژبەر کو ئێک پیڤەر و ئەگەر نین. 

۳- کەتنا دەستنڤێژێ ئەگەرێ دەرکەتنا خوینێ بەروڤاژی وێیە یا ژ سەلەفان هاتی و ئێک ژ وان نڤێژا ئیمام عومەرێ کوڕێ خەتابی د دەمەکیدا کو خوون ژ برینا وی دهات. حەسەن بەسڕی دبێژیت: بەردەوام موسلمانا نڤێژ یا ب برینانێن خۆڤە کری.

٤- پشتی دەمێ پێغەمبەری ﷺ دەستنڤێژ گرتی ژبەر دل ڕابوونێ، بێگومان ئەڤ کارە بەلگە نینە ل سەر هندێ کو واجبە.

دەستنڤێژ بهێتە گرتن؛ ژبەرکو مە قاعیدەکێ هەی دبێژیت: ب تنێ کارێ پێغەمبەری ﷺ و بێ کو تشتەک هەبیت ل سەر واجبێ (دەلالەت) نەکەت ل سەر واجبی، ب تنێ دشێن چاڤلێکەرێن پێغەمبەری ﷺ بن د وی کاری دا، هەر ژبەر هندێ شێخ ئیسلامێ (ابن تيمية) رحمه الله، دبێژیت: استحباب الوضوء من الحجامة والقيئ ونحوهما متوجه ظاهر .

ئانکو: زاهرییا بەلگان هۆسا دخوازیت سنەتە گرتنا دەستنڤێژێ ژ ئەگەرێ دلڕابوونێ و حوجامێ و یێن 

وەکی وێ. کورتییا وێ یا ئاماژە پێ هاتییە دان: یا دورستە خوین بهێتە دان و سنەتە ئەو کەسێ خوینێ دەتن پشتی دانا خوینێ دەستنڤێژ بهێتە نوی کرن، بەلێ ئەگەر دەستنڤێژ نەگرن چ تشت ل سەر نین و یا دورستە. الله تعالی أعلم

دەربارەیی بابەتێ دانا خوینێ بەرێ خۆ بدە ڤان: المختارات الجلية للشيخ عبدالرحمن بن سعدي 327 ، أحكام الأطعمة في الشريعة للدكتور عبد الله الطريقي 411 مجلة المجمع الفقهي عدد 1 ص 32 ، نقل الدم وأحكامه للصافي 27 أحكام الجراحة الطبية للدكتور الشنقيطي 580 وفي مسألة نقض خروج الدم للوضوء : مجموع الفتاوى 20/526 شرح عمدة الفقه لابن تيمية 1/295 المغني لابن قدامة 1/234 توضيح الأحكام للبسام 1/239 الشرح الممتع لابن عثيمين 1/221

١) أخرجه البخاريُّ في «البيوع» بابُ ثمنِ الكلب (٢٢٣٨) مِنْ حديثِ أبي جُحَيْفَة رضي الله عنه. (٢) انظر: 

«الإجماع» لابن المنذر (١٠١). (٣) أخرجه البخاريُّ في «البيوع» بابُ بيعِ المَيْتة والأصنام (٢٢٣٦)، ومسلمٌ في «المساقاة» (١٥٨١)، مِنْ حديثِ جابر بنِ عبد الله رضي الله عنهما. (٤) أخرجه أبو داود في «الإجارة» بابٌ في ثمن الخمر والمَيْتة (٣٤٨٨) مِنْ حديثِ ابنِ عبَّاسٍ رضي الله عنهما. وصحَّحه الألبانيُّ في «صحيح الجامع» (٥١٠٧).

https://walamakan.com/2562