بەرسڤا پرسیارێ ب کورتی: 

حۆکمێ هەبوونا مەرجێ پاداشتدانێ د وان گرێبەستێن کو پێگر بوون تێدا قەرزە، حەرامە و نە دروستە، ژبەر کو جورەکێ ئاشکەرایێ خوارنا ڕیبای و زێدەهی وەرگرتنێیە د بازاڕکرنێ دا ب هەر ناڤەکی بیت و وەکی جۆرێن دی یێن ڕیبایێ و زێدەهییێ نە ئەوێن دهێنە خوارن ئەگەر خرابتر ژی نەبیت کو ل سەر دەمێ نەزانینێ و جاهلییەتێ هاتینە ئەنجام دان، ژبەر کو کەسێن دەیندار ل دەمێ دانا دەینی نێزیک دبوو شیانێن دانێ نەبوون، دگۆتنە وان: «أَتـَـقْضِـيْ أَمْ تُـرْبِـي»  ئانکو: یان ل دەمێ خۆ دەین دهێنە دان، یان دەمێ دانا دەینان دێ بۆ هێتە درێژ کرن و تو ژی ل بەرانبەر هندێ دەینان ب زێدەهیڤە دێ دەی!!

الـحمــد للَّـه ، والصلاة والسلام علـى رسول اللَّـه ، وعلـى آله وصحبه ومن والاه ... أما بعد: بەری ئەز بەحسێ مەرجێن پاداشتدانێ بکەم (الشَّـرْطُ الْـجَزَائِـيُّ) من دڤێت بێژم کو: مەرجێن دانا پاداشتی د فقهێن کەڤن دا ب ڤی جۆری دهاتنە نیاسین هەروەسا د پشکێن دی یێن ب هووری بەحسێ گرێبەست و مەرجێن وێ یێ هاتییە بەحس کرن (۱). ژبەر کو ئەڤ زاراڤەیە ئانکو: مەرجێن پاداشتدانێ - زاراڤەکێ یاسایە و د یاسایێن ڕۆژئاڤایی دا، یان ژی د یاسایێن فڕەنسی و ئینگلیزی دا هاتییە وەگێڕان و ل دەستپێکێ یاسایا مسرێ ژ یاسایا فڕەنسییێ وەرگرتییە و پشتی هینگێ وەلاتێن عەرەبی ژ وان یا وەرگرتی و وەلاتێن دی د دووڤ ڤاندا یێن هاتین (۲). ئەڤ بەحس و بابەتە ئانکو: مەرجێن دانا پاداشتدانێ ئێک ژ ڕێکێن سەردەم (۳). هەروەسا چەندین ڕێکێن دی یێن زاراڤێن دی بۆ یێن هاتینە ب کار ئینان ژ دەڤێ شارەزایێن دینی یێن سەردەم، بۆ نموونە: (التعويض الاتفـاقي) و (الجـزاء الاتفـاقي) و (غرامة التـأخيـر) و (الـجزاء التعاقدي) و (تعويض النكوص) و (البند الـجزائي) (٤). 

بەلێ ژ بەربەلاڤترینا د ناڤ شارەزایێن دینی یێن سەردەمدا مەرجێن پاداشتدانێ (الشَّـرْطُ الْـجَزَائِـيُّ)یە (٥). 

د نوکەدا دا مەرجێن پاداشتدانێ بزانین (الشَّـرْطُ الْـجَزَائِـيُّ) ژ لایێ زاراڤی و زمانیڤە چییە: مەرجێن پاداشتدانێ ( الشَّـرْطُ الْـجَزَائِـيُّ ) ژ لایێ زاراڤی ڤە: ئەڤ زاراڤە ژ ژ لایێ پێکاهاتنێ ڤە ژ دوو پەیڤان پێک هاتییە، ئەو ژی پەیڤێن (الشرط) و پەیڤا (الجزاء)ـە، ڤێجا ئەگەر بەرێ خۆ بدەینە ژێدەر و فەرهەنگێن زمانێ عەرەبییێ دێ بینین د زمانیدا دو ڕامان یێن هەین، ئێک ژ وان: ئێک (الشرط) پێکهاتییە ژ پێگریکرنا بەرانبەر یان پێگریکرنا ب تشتەکی د کڕین و فرۆتنێدا، یان یێن وەکی وان (٦). 

دوو: ب ڕامانا: نیشانا دهێت (۷). 

بەلێ دەربارەی پەیڤا (الجزائي): نسبەتە بۆ پاداشتدانێ و د زمانی دا یا هاتییە گۆتن: د پاداشتدانێ دا ل سەر تشتەکی یا هاتی (۸). و پەیڤا جزا ژی بۆ پاداشتێ و سزای ژی دهێتە ب کار ئینان، بەلێ ل ڤێرێ بح سزای یا هاتییە ب کار ئینان (۹). بەلێ ژ لایێ زاراڤی ڤە و مەرجێن پاداشتدانێ (الشریط الجزائي): ب چەند شێوازان یا هاتییە پێناسە کرن و دشێین کورتییا پێناسا ب ڤی شیوازی بێژین: مەرجێن پاداشتدانێ (الشریط الجزائي): پێک دهێت ژ ڕێککەفتن و ڕازیبونا پێش دەم یا هەردوو لایێن گرێبەستێ ل سەر دیاریکرنا قەرەبوویا وێ زەڕەر و زیانا دیار بووی کو تووشی هەردو لایێن گرێبەستێ دبن، ژ ئەگەرێ گیرۆکرنا وی ئەرکێ ل سەر ملێن وان، (۱۰).

مەرجێن پاداشتدانێ دبنە دوو پشک، ئەو ژی: ئێک: مەرجێ پاداشتدانێ د وان گرێبەستێن پێگیر بوون تێدا قەرە. ئەڤ پشکە چەند شێوازن و گرنگترین ژی: ب مەرج دانانا زێدەهییێ یە د گرێبەستێ دا ل سەر قەرزێن دەسپێکێ، یان ل سەر گیرۆبوونا دانا دەینان د دەمێ دیارکری یێ دانێدا، د هەر بوارەکێ کڕین و فرۆتنێ دا بیت، (۱۱). 

دوو: مەرجێن پاداشتدانێ ل سەر گیرۆکرنا بەلێندەران د جێبەجێکرنا کار و کریاران د دەمێ خۆدا، یان هەر ب تەمامی ئەنجام نەدانا کار و کریاران. 

ئەڤە ژی گەلەک شێوازان ب خۆڤە دگریت، گرنگترین ژی: ئێک ژ لایێن گرێبەستێ ئەوە ب مەرج بگرن کو ژ ئەگەرێ گیروبوونا جێبەجێکرنا مقاول و بەلێندەری د کاری دا، یان ب تەمامی دەست ژێ بهێتە بەردان، کۆژمەکێ دیار کری وەکی مەرجێن پاداشتێ بکەڤنە سەر.

حۆکمێ هەر ئێک ژ جۆرێن مەرجێن پاداشتدانێ (الشَّـرْطُ الْـجَزَائِـيُّ) د گرێبەستێدا: ئێک: حۆکمێ هەبوونا مەرجێ پاداشتدانێ د وان گرێبەستێن کو پێگر بوون تێدا قەرزە، حەرامە و نە دروستە، ژبەر کو جورەکێ ئاشکەرا یێ خوارنا ڕیبای و زێدەهی وەرگرتنێییە د بازاڕکرنێدا - ب هەر ناڤەکی بیت - و وەکی جورێن دی یێن ڕیبایێ و زێدەهییێ نە یێن دهێنە خوارن - ئەگەر خرابتر ژی نەبیت - کو ل سەر دەمێ نەزانینێ و جاهلییەتێ هاتینە ئەنجام دان، ژبەر کو کەسێن دەیندار ل دەمێ دانا دەینی نێزیک دبوو شیانێن دانێ نەبوون، دگوتنە وان: « أَتـَـقْضِـيْ أَمْ تُـرْبِـي » (۱۲).

ئانکو: یان ل دەمێ خۆ دەین دهێنە دان ، یان دەمێ دانا دەینان دێ بۆ هێتە درێژ کرن و تو ژی ل بەرانبەر هندێ دەینان ب زێدەهیڤە دێ دەی!! ئەڤ حۆکمە ژی بۆچوونا: دەستەیا هەروهەر یا ڤەکۆلانێن زانستی و فەتوا و بانگەوازی و ڕێنماییێ ل وەلاتێ سعودیە (ئانکو: اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء والدعوة والإرشاد) (۱۳). و بوچوونا کوربەندێ 

فقهێ ئیسلامی و جیهانییە (ئانکو: مـجمع الفقه الإسلامي العالـمي ) و ب دەهان ناڤدار و بسپۆرێن د بوارێ ئابۆرا ئیسلامیدا هەر ئەڤ بۆچوونە یێن هەین، وەکی: شێخێ بهاگران (محمد بن إبراهیم آل الشیخ)ـی موفتییێ بەرێ یێ وەلاتێ سعودیە بەری (ابن باز) رحــمهما الله، ۱٤. و شێخ (عبدلله بن منیع) کو ئەندامێ مەزن یێ زانایێن وەلاتێ سعودیێیە (۱٥). و شێخ (دبیان بن مـحمد الدبیان) (۱٦) و دکتۆر (عمر سلیمان الأشقر) (۱۷)، دکتۆر (سلیمان الرحیلي) (۱۸) و شێخ دکتۆر (عبدلله الفقیە) سەرپەرشتێ پشکا فەتوایێ ل (الشبکة الاسلامیة) و دەهان ناڤدارێن دی یێن جیهانا ئیسلامێ کو ل ڤێرێ نەشێن ناڤێن هەمییا بێژین. 

یێن ناڤێن وان هاتینە گۆتن چەندین بەلگێن قورئانێ و سونەتێ و بۆچوونا زانایان یێن ئیناین ل سەر حەرامی و نەدروستییا ڤان مەرجان.

زانایێن ئیسلامێ ب ڤی جۆر بەحسێ زێدەهییا ل سەر دەینان یا کری، ئەڤە پێشەوا (ابن المنذر)- رحمە الله- یا 

گۆتی: ( أجمعوا علـى أن الـمسلِف إذا شـرط علـى الـمستلف زيادة أو هدية فأسلف علـى ذلك ، إن أخذ الزيادة ربا) (۲٠) . و پێشەوا (الـحافظ ابن عبدالبـر) ـ رحـمه اللَّـه ـ گوتییە: (وكل زيادة فـي سلف أو منفعة ينتفع بـها المسلِف فهو ربا، ولو كانت قبضة من علف ، وذلك حرام إن كان بشـرط). و شێخ (عبدالعزیز بن عبدالله بن باز) ـ رحـمه اللَّـه ـ یا گۆتی: (وأجـمع العلمـاء علـى تـحريم هذه الزيادة ، وعلـى تـحريم كل معاملة يتوسل بـها إلـى تـحليل هذه الزيادة ...) (۲۱). و (الـحطاب) وی ژی دەربارەیی ڤی بابەتی گوتییە: (إذا التـزم الـمـدعى عليه للمدعي أنه إذا لـم يوفـه حقـه فـي كـذا، فلـه عليه كذا وكـذا ، فهـذا لا يـختلف فـي بطلانــه؛ لأنه صـريح الربـا، وسواء كان الشـيء الـملتزم به من جنس الدين أو غيـره، وسواء كان شيئاً معيناً، أو منفعة ...) (۲۲). و دڤێت وێ ژی بزانین کو چوونا د ناڤ گرێبەست و مەرجێن خرابدا یا حەرام و دورست نینە: ئەڤە شێخێ بهاگران (مـحمد ابن صالح العثيمين) ـ رحـمه اللَّـه ـ گوتییە: (إيقاع العقود الفاسدة أو الشـروط الفاسدة حرام لا يـجوز؛ لأن الفساد نتيجة التحريم وثمرته، فلا فساد إلا بتحريم، ولـهذا نقول: كل فاسد مـحرم وليس كل مـحرم فاسداً ، ومعنى فاسداً، أي: لا تتـرتب عليه أحكامه) (۲۳). و شێخ ( عبداللَّـه بن منیع ) گوتییە: الذي يظهر لـي أن الشـرط الـجزائي بالنسبة لسداد الديون ، هو أخذ بالـمنهج الـجاهلـي: أَتُرْبِـي أَمْ تَقْضِـي؟، بل قد يكون أشد من ذلك ؛ لأن الـمنهج الـجاهلـي يبدأ عند حلول أجل السداد ، وهذا يقر عند التعاقد ، فهو إقرار بالربا الـجاهلـي عند التعاقد) (۲٤)،. ئانکو ئەنجامدان و ئیمزاکرنا هەر گرێبەستەکا ئەڤ جۆرێ مەرجێن پاداشتدانێ تێدا بن حەرامە و دورست نینە، بەلکو وەکی کار و کاریارێن سەردەمێ جاهلییەتێیە، بەلکو خراپتر ژی، ژبەر کو ئەوان ب حەلالی دەست پێ دکر، بەلێ ب زێدەهی و ڕیبایێ 

دووماهیی پێ دئینا، بەلێ پا موسلمانێن ئەڤرۆ پشتی هزار و چار سەد سالان بڕەکێ هەر ژ دەستپێکێ ب ڕیبایێ دەست پێ دکەن و ئامادەییا خۆ ژی دیار دکەن ل سەر دانا ڕیبایێ!! دوو: مەرجێن پاداشت دانێ ل سەر گیرۆکرنا بەلێندەران د جێبەجێکرنا کار و کریاران د دەمێ خۆدا، یان هەر ب تەمامی ئەنجام نەدانا کار و کریاران، حەلال و دورستە و مەرجەکێ تەندروستە و دڤێت وەفاداری د ناڤدا بیت، ئەڤە ژی گۆتنا زۆربەیا زانایێن سەردەمە. 

ژ وان ژی ئەندامێن (هيئة كبار العلمـاء فـي الـمملكة العربية السعودية) بە سەرۆكایەتییا شێخ (ابن باز) (۲٥)، هەر هۆسا ئەڤە ژی ( مـجمع الفقه الإسلامي الدولـي التابع لـمنظمة الـمؤتـمر الإسلامي ) (۲٦) بڕیار یا ل سەر دای و ئەڤەیە كو ( الـمجمع الفقهي التابع لرابطة العالـم الإسلامي ) لایان پەسەندە (۲۷) و بریارا ( دار الإفتاء الـمصـر ) یە (۲۸). بەلگێن ڤێ بۆچوونێ ژی یێن د ژێدەرێن واندا هاتینە بەحس کرن. زێدەهی و سەرڤەهییا هندەک فەتوایان: ل سەر حۆکمێ هەبوونا ڤان هەردو مەرجان د گرێبەستاندا: فەتوا ئێکێ : حۆکمێ مەرجێن پاداشت دانێ (الشَّـرْطُ الْـجَزَائِـيُّ) د گرێبەستێن بەلێندەراندا، ژ لایێ (لێژنا هەروهەر بۆ ڤەکۆلانێن زانستی و فەتوا و بانگەوازی و ڕێنمایان)، وەگێڕان : دەستەیا پشکا زمانێ کوردی ل مالپەرێ ئیسلام هاوس.

ئەڤ پرسیارە ئاراستەی لێژنا هەروهەر بۆ ڤەکۆلانێن زانستی و فەتوایان کرییە: