بەرسڤ:

ئێکەم: کار کرن ب ڕیبایێ ژ تاوانێن مەزنە، خودایێ مەزن د قورئانا پیروزدا گەفەکا دژوار ل وان کەسان کرییە یێن ڕیبایێ دخون و مژویلی معاملێنە ب کارێ ڕیبایێ و وەرگرتنا زێدە دبێژیت: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَلا تُظْلَمُونَ} [البقرة/278]

ئانکۆ: ئه‌ى ئه‌وێن هه‌وه‌ باوه‌رى ب خودێ ئيناى و دویڤچوونا پێغه‌مبه‌رێ وى كرى ژ خودێ بترسن و داخوازا زێده‌هيیێ ل سه‌ر مالێ خۆ يا كو هه‌وه‌ به‌رى حه‌رامبوونا ڕیبايێ كرى نه‌كه‌ن، ئه‌گه‌ر هوین ب گۆتن و كريار خودان باوه‌رن و ئه‌گه‌ر هوین خۆ ژ وێ نه‌ ده‌نه‌ پاش يا خودێ هوین ژێ پاشڤه‌برين هوین ئاگه‌هدارى جه‌نگه‌كێ بن ژ لايێ خودێ و پێغه‌مبه‌رێ ویڤه‌ و ئه‌گه‌ر هوین ل خودايێ خۆ زڤڕين و هه‌وه‌ خوارنا ڕیبايێ هێلا، سه‌رمالێ هه‌وه‌ يێ هه‌وه‌ ب قه‌ر داى بۆ هه‌وه‌يه‌ بێ چو زێده‌هى، نه‌ هوین زۆرداريیێ ل كه‌سه‌كی دكه‌ن ب وه‌رگرتنا زێده‌هییێ ل سه‌ر مالێ خۆ و نه‌ كه‌س زۆردارییێ ل هه‌وه‌ دكه‌ت ب كێمكرنا قه‌رێ هه‌وه‌ دايێ. {فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ}

و ئه‌گه‌ر هوین خۆ ژ وێ نه‌ده‌نه‌ پاش يا خودێ هوین ژێ پاشڤه‌ برين هوین ئاگه‌هدارى جەنگەکی بن ژ لايێ 

خودێ و پێغه‌مبه‌رێ ویڤە ﷺ ئانکو: ئیمام و پێشەوایێ موسلمانا دڤێت شەڕی ل بەرانبەری وان بکەت، {وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ} و ئه‌گه‌ر هوین ل خودايێ خۆ زڤڕين و هه‌وه‌ خوارنا ڕیبايێ هێلا، سه‌رمالێ هه‌وه‌ يێ هه‌وه‌ ب قه‌ر داى بۆ هه‌وه‌يه‌ بێ چو زێده‌يى. [لا تَظْلِمُونَ] زۆلمێ ل کەسی ناکەن ژ وان کەسێن هەوە کار د گەل کری ب وێ چەندێ کو ب ڕیبایێ زێدەیی لێ وەرگرن، [وَلا تُظْلَمُونَ] نه‌ هوین زۆرداريیێ ل كه‌سه‌كی دكه‌ن ب وه‌رگرتنا زێده‌هییێ ل سه‌ر مالێ خۆ و نه‌ كه‌س زۆردارییێ ل هه‌وه‌ دكه‌ت بكێمكرنا قه‌رێ هه‌وه‌ دايێ.

یا دوویێ: هەروەسا دبێژیت: {الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ} [البقرة/275] ئه‌وێن ڕیبايێ دخون ل ئاخره‌تێ ژ قه‌بران ڕانابنه‌ڤه‌ وه‌كى وى نه‌بیت ئه‌وێ دين بووى يێ شه‌يتانى ده‌ست كرییێ، چونكى وان دگۆت: هه‌ما فرۆتن ژى وه‌كى ڕیبايێیه‌، كو هه‌ردو د حه‌لالن و مالى زێده‌ دكه‌ن، خودێ ئه‌و دره‌وين ده‌رئێخستن و ئاشكه‌را كر كو وى فرۆتن يا حه‌لال كرى و ڕیبا يا حه‌رام كرى، ژبه‌ر كو مفا بـۆ خه‌لكى د كڕين و فرۆتنێدا هه‌يه‌ و ئستیغلال و به‌رزه‌ كرن و تێچوون د ڕیبايێدا هه‌يه‌. ڤێجا هه‌چییێ حۆكمێ خودێ د ڕیبايێدا گه‌هشتێ وى خۆ ژێ داپاش، ئه‌وا وى به‌رى حه‌رامبوونێ كرى بۆ وییه‌ و چو گونه‌هـ ل سه‌ر وى نينه‌ و كارێ وى ل ده‌مێ بهێت خه‌ما خودێ یه‌، ئه‌گه‌ر ئه‌و ل سه‌ر توبا خۆ ما خودێ خێرا قه‌نجيكاران به‌رزه‌ ناكه‌ت و ئه‌گه‌ر ئه‌و ل ڕیبايێ زڤڕیڤه‌ پشتى حوکمێ خودێ زانى، ئه‌و وى خۆ هێژاى جزادانێ كر و هێجه‌ت ل سه‌ر خۆ په‌يدا كر، له‌وما خودێ گۆت: ئه‌و خه‌لكێ ئاگرينه‌، هه‌روهه‌ر دێ تێدا بن. (ئەڤ ئایەتە بەلگەیە ل سەر وێ چەندێ کو جن دچنە لەشێ مرۆڤیدا و تووشی سەرعێ و تایان دبن). {ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا}

ژبەر کو ئەوان د دونیایێدا گۆت: کڕین و فرۆتن ژی وەکی ڕیبایێیە و جوداهی نینە و هەردو یەکسانن و ئەڤە ژی ڕەخنەگرتن و نەڕازیبوونە بۆ شەرعی {وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبا} د دەمەکیدا جوداهی یا هەی 

خودایێ مەزن فرۆتن یا حەلال کری، بەلێ ڕیبا یا حەرام کری و پا هوون چەوان دبێژن: کڕین و فرۆتن و ڕیبایێ فەرق و جوداهی نینە {فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى} ڤێجا هەر کەسەکێ ئامۆژگارییەک بۆ ژ لایێ خودێڤە هات کۆ ڕیبا حەرامە دەستێ خۆ ئینادەر و هێلا و فەرمانا خودێ جێبەجێ کر [ فَلَهُ مَا سَلَفَ] و ئەوا بەری نوکە ب ڕیبا وەرگرتی ناهێتە گونەهبار کرن، ژبەر کو بەری حەرامبوونا ڕیبایێ یا ب دەست کەتی [وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ] و کارێ وی  ژی دێ زڤڕیتەڤە بۆ دەڤ خودایێ مەزن و خودایێ مەزن دێ لێ خۆشبیت {وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ} بەلێ هەر کەسەکێ زانی ڕیبا حەرامە و بزڤڕیتەڤە سەر کارێ ڕیبایێ ئەڤە هەڤال و ئەهلێ جەهنەمێنە و ئەو دێ ب نەمری دناڤدا مینن (بەلێ ئەگەر ب حەلالی نەزانن ئەڤە بۆ هەروهەر د ئاگرێ جەهنەمێدا نامینن، دێ دەرکەڤن ئەگەر چو شریک بۆ خودێ نەدانا بن).

سێ: پێغەمبەرێ خودێ️ ﷺ دبێژیت: "الربا اثنان وسبعون بابا أدناها مثل إتيان الرجل أمه" رواه الطبراني في الأوسط، وصححه الألباني في صحيح الجامع برقم 3537

ئانکو: ڕیبا حەفتێ و دوو جورن، یا ژ هەمییان کێمتر وەکی وێیە زەلام د گەل دایکا خۆ زینایێ بکەت. و (عبدوللاهێ کوڕێ مەسعودی) خودێ ژێ ڕازی بیت، ڤەدگێڕیت و دبێژیت: "لعن رسول الله آكل الربا، وموكله، وشاهده، وكاتبه" مسند أحمد ، رقم (2737) ، سنن أبي داود ، رقم (3333) ، سنن الترمذي ، رقم (1206) .

ئانکو: پێغەمبەرێ خودێ️ ﷺ  لەعنەت یێ ل وان کەسان کری یێن ڕیبایێ دخون و ل وان ژی یێن هاریکارییا وان دکەن و دبنە شاهد و نڤیسەر. ڤێجا هەمی بەشدارن د ڤێ تاوانێ دا، ژبەر کو ئەو معاملێ ڕێڤە دبەن هەر ئێک ژ ڕێڤەبەرێ بەنکێ و ئەوێن هاریکار بۆ ڕێڤەبرنا معاملێن د ڕیبایێدا و هەر وەسان ئەوێن ڕیبایێ ژی دخون و ئەوێن ڕیبایێ ژی ددەن.

چار: و زانا هەمی ئێکدەنگن ل سەر حەرامییا هەر قەرەکێ کو دبیتە ئەگەرێ فایدەوەرگرتنێ. و (ابن قدامة) رحمه الله، دبێژیت: هەمی قەرێن ب مەرج بهێنە کرن و تشتەکێ زێدە تێدا بدەت ئەڤە حەرامە و بێ خیلاف ل سەر هەبیت. و (ابن المنذر) دبێژیت: زانا ئێک دەنگ ل سەر ئەوێ چەندێ ئەگەر ئەو کەسێ قەری بدەت و مەرجان بدانیتە سەر وی کەسێ قەری بدەتێ و تشتەکێ زێدە بدەتێ و یان ژی دیارییەکێ بدەتێ، ب وی ڕەنگی قەر دا، ئەڤە وەرگرتنا وێ زێدەهییێ ڕیبایە.

و ژ (أبي بن كعب وابن عباس وابن مسعود) دهێتە ڤەگێڕان کو ڕێگری یا هاتییە کرن ل هەر قەرەکێ کو ببیتە ئەگەرێ هندێ فایدەی بگەهینیتە وی کەسێ قەری بدەت. المغني 6/436.

ڤێجا ب گشتی ئەڤ جۆرە معاملە د حەرامن و دورست نینە بۆ کەسێ موسلمان کێمترخەم بیت د معاملێن ڕیبایێدا و پاشی بزانیت ئەو گەفێن ب هێز یێن لێ هاتینە کرن و هەر وەسان پشتی هنگی بزانیت کو حەرامەکێ ڤەبڕییە، بەلکو یا پێدڤییە ل سەر ل دووڤ حەلالی بگەڕیت، ژبەر کو ب ڕاستی هەر لەشەکێ ب حەرامی بهێتە پەروەردە کرن ئەڤە ئاگر یێ ل بەرسینێ وی و هەر کەسەکێ تشتەکی بهێلت ژبەر خودێ، خودێ دێ بۆ بەدەل ڤەکەت.

و پرسیار یا هاتییە کرن ل سەر (اللجنة الدائمة) سەبارەت حوکمێ وەرگرتنا قەری بۆ ئاڤاکرنا خانییەکێ ساده ل بەنکەکێ کو ب ڕیبایێ معاملێ دکەت؟ د بەرسڤێدا گوتی: حەرامە قەر (ب ڕەنگەکی کو ڕیبا تێدا بیت) ل بەنکێ و غەیری بەنکێ ژی، ڤێجا چ بۆ خانی ئاڤاکرنێ بیت یان بۆ کڕینا خوارنێ بیت یان بۆ کڕینا جلکان بیت یان ژی بۆ کڕینا دەرمانان بیت و یان ژی بۆ بازرگانییێ بیت،  ب بەلگەیێن گشتگر ئەو ئایەت ڕێگرییێ دکەن ل ڕیباخوارنێ و هەر وەسان ژبەر وان فەرموودان ژی کو بەلگەنە ل سەر حەرامییا ڕیبایێ. و هەر وەسان دورست نینە پارەی ل وان بەنکان و جهان ژی بدانی کو معاملێ ب ڕیبایێ دکەن.

وبالله التوفيق وصلى الله على نبينا محمد وآله وصحبه وسلم

فتاوى اللجنة الدائمة (13/385)

والله تعالى أعلم.

https://walamakan.com/1793