بسم الله الرحمن الرحيم

حەمد و سەنا بۆ خودایێ مەزن، و سلاڤێت خودێ لسەر گیانێ پێغەمبەرێ خودێ، و ل سەر خێزان و كەس و كارێن ئیماندار و صەحابيان و دويفکەفتیێن وان بن هەتا ڕۆژا دوماهیێ.

بەرسڤ: 

شیرەتا مە بۆ وان گەنجان یێن دڤێن خێزانێ پێك بینن کو وێ فەرموودا پێغەمبەری ﷺ ب جهبینن ئەوا گوتی: "تُنْكَحُ المَرْأَةُ لأَرْبَعٍ: لِمَالِهَا، وَلِحَسَبِهَا، وَلِجَمَالِهَا، وَلِدِينِهَا، فَاظْفَرْ بذَاتِ الدِّينِ تَرِبَتْ يَدَاكَ" [رواە البخاری].

ڕامان: ئەو ئافرەتا دهێتە خواستن دێ ژ بەر چوار تشتا هێتە خواستن، ژبەر مالێ وێ، یان ژبەرکو ژ بنەمالەکا ڕێك و پێكە، یان ژبەر جوانییا وێ.

 و ئەو کەسێ دخوازیت پێتڤی ب هندێ نینە خەما جهێ نشتەجێبونێ و چەندین خەمێن دی بخوت، و ل دوماهیێ گومان تێدا نینە بۆ مروڤی هەلبژارتنا دینێ وێ ژ هەمی تشتا باشترە، بەلێ ئەگەر ژ لایێ دینی ڤە یا باش بۆ و خودان جوانی و مال ژی بۆ یان ژ بنەمالەکا ڕێك و پێك ژی بۆ چ گومان تێدانینن هێشتا باشترە، و ئەگەر ئەڤ هەر سێ یە ل دەف نە بوون بەس خودان دین بوو (ژبەرکو خودان دین و ئەخلاقە) ئەو بەری هەر تشتەکی یە، ئەگەر ژبەر جوانییێ بیت پشت ڕاستین کو جوانی وەکی خونامینیت دێ پیر بیت یان سوتن و زاروك بوون ئەڤان هەمییا کارتێکرنا خۆ یا هەی ل سەر جوانییا ئافرەتێ، و مال ژی وەکی خۆ نامینیت چەندین کەس هەبوینە خودان مال بوینە پاشی خودایێ مەزن ژێ وەرگرتییە، و بنەمالێ ژی چ مفا نینە بۆ مروڤا ئەگەر ئەو ب خۆ د باش نەبن چونکی پێغەمبەرێ خودێ ﷺ دبێژیت: "من بطأ به عمله لم يسرع به نسبه"

ئانکو: ئەوێ کریارێن وی د باش نەبن بنەماڵا وی چ مفای ناگەهینتێ، خۆ ئەگەر کچ و کورێن پێغەمبەری ژی بن ئەگەر ئەو ب خۆ خودان دین و ئەخلاق نەبن ل وی دەمی چ مفای ناگەهینتێ ژبەرهندێ پێغەمبەرێ خودێ ﷺ سەمیانێن کچان یێن هشیار کرین و یاگوتی: "إذا أتاكم من ترضون دينه وخلقه فزوجوه، إلا تفعلوا تكن فتنة في الأرض وفساد عريض"

[رواه الترمذي (١٠٨٤) و ابن ماجه (١٩٦٧)]

ئانکو: هەردەمێ کورەکێ باوەردار و خودان رەوشت هات بۆ خواستنا کچێن هەوە ڕازی بن نەبنە ڕێگر ئەگەر دێ خڕابی و خڕابکاری بەلاڤ بیت.

بنەماڵاتە چ ڕولا نابینیت و چ مفای ناگەهینیتە تە ژ وانا کورێ نوح پێغەمبەری- عليه السلام- و بابێ ئیبراهیم پێغەمبەری- عليه السلام- چ مفا گەهاندێ؟ڤێجا هەبوونا بنەماڵێ تشتەکێ هوسا نینە کو مروڤێ موسلمان پشتا خۆ پێ گەرم بکەت، بەلێ ئەگەر ژ بنەمالەکا باش بیت و ئەو ژی یا باش بیت ئەڤە گەلەکا باشە، بەلێ ئەگەر ژ بنەمالەکا باش بیت و دەیك و باب و برا و خزم و کەسوکارێن وێ هەمی دباش بن ئەو یا خڕاب بیت ئەڤە چ مفای ناگەهیینتێ، و بلا کەس ڤان تشتا نەکەتە پیڤەر بۆ باشی و خڕابیا وێ.

ئەڤە بابێ وێ یێ خڕابە من نەڤێت بابێ وێ یێ خڕابە؟! ئەگەر باب و باپیرێن وێ د صالح بن و ئەو ژی یا صالح بيت هنگی دینێ وێ بەری هەرتشتەکییە، چونکی ئەگەر دین و ڕەوشت هەبوو و خودان جوانی بۆ جوانیا وێ بۆ هەڤژینێ وێ یە و ئەگەر مالێ خۆ هەبیت دێ دڕێکا شەرعی دا مەزێخیت ڤێجا شیرەتا مە بوو گەنجان ئەوە کو ئەوێ دڤێت خێزانێ پێك بینیت بلا ئافرەتەکێ بکەتە هەڤپشکا ژیانا خۆ یا خودان دینەکێ صەحيح بیت و خودان عیبادەتەکێ خەملاندی ب سوننەتێ بیت و ڕەوشتەکێ بلند چونکی پێغەمبەرێ خودێ ﷺ یاگوتی: "الدنيا متاعٌ، وخيرُ متاعِها المرأةُ الصالحة"

[رواه مسلم (٢٦٦٨)]

ئانکو: دونیا خوشییە و باشترین خوشیا دونیایێ ئافرەتەکا چاکە (یا ژ خودێ ترس و رەوشت جوانە).

و پێغەمبەرێ خودێ (ﷺ) یاگوتی: "الدُّنيا متاعٌ ولَيسَ مِن متاعِ الدُّنيا شَيءٌ أفضلَ منَ المرأةِ الصَّالِحةِ" [رواه ابن ماجه (١٨٤٥)].

ئانکو: دونیا خوشییە و چ خوشی نینن باشتر بیت ژ ئافرەتەکا باش (ژ خودێ ترس و رەوشت جوان).

یاگوتی: {ٱلۡخَبِیثَـٰتُ لِلۡخَبِیثِینَ وَٱلۡخَبِیثُونَ لِلۡخَبِیثَـٰتِۖ وَٱلطَّیِّبَـٰتُ لِلطَّیِّبِینَ وَٱلطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَـٰتِۚ أُو۟لَـٰۤئِكَ مُبَرَّءُونَ مِمَّا یَقُولُونَۖ لَهُم مَّغۡفِرَةࣱ وَرِزۡقࣱ كَرِیمࣱ} [النور: ٢٦]

و هەروەسا ئەو ئافرەتە ئافرەتەکا حزبی نەبیت، ئەگەر ئافرەتەکا حزبی بیت تو چ مفای ژێ نابینی، ژبەر کو ئەو ئافرەتێن حزبی حزبێن وان فەرمانێ لێ دکەن نە هەڤژینێن وان، گەلەك ژوان ئافرەتێ ب کاردئینن بۆ بانگەشەیا حزبایەتییێ، چونکی کچێ ددەنە کەسەکی دا وی ژی بوو حزبا خۆ ب راکێشن، ئەگەر هات و هەردوو هاتنە ناڤ حزبا وان و ژێ دەرکەتن دێ ئاریشا بۆ دروستکەن، یان دێ ژێ دەنە بەردان ئەگەر نەگەهیتە وی ڕاددەی ژی دێ نەخوشییێ بۆ دروست کەن، بێگومان زەلام یان ژن ب سەر هەر حزبەکێ ڤەبن وان فەرمان کرن و ژێ دانەپاش یا هەی، دڤێت گوهێ خۆ ب دەنە وان و ئەڤە مەزنترین موسیبەتە کو کەتییە دناڤ مالاندا، یێن هەین کورێ مەزنێ مالێ ژ حزبەکێ یە و کچا ناڤێ ژ حزبەکێ یە و دەیك وباب هەر ئێك ژ حزبەکێ نە هەمی ژی دژی ئێکن، ئەڤە ژی مەزنترین موسیبەتە کو توشی خەلکی بویی و هەروەسا وان ئافرەتا ب خوازن یێن بشێن مافێن زەلامێ خۆ ب جهـ بینیت و مافێ زاروك و مێهڤانێن خۆ ب جهـ بینیت، ئافرەتێ ئەگەر بڤێت ب چیتە ژ دەرڤە وەکی خواندنێ و دەوامێ بکەت دڤێت ئەو جهە جهەکێ تێکەل نەبیت هەروەسا هەڤژینێ وێ یێ ڕازی بیت ب چونا وێ بۆ وی جهی ئەگەر شییا مافێ هەڤژین و زاروك و مالا خۆ ب جهـ بینیت و ئەگەر هەڤژینێ وێ ژی ڕازی بوو و دەستیری دایێ ل وی دەمی دروستە ئەگەر ئەو جهە یێ تایبەت بیت ب ئافرەتا ڤە شەریعەتی ڕێك یا پێ دای و دروستە کو ل دەف مە موسلمانا ماموستا یێن ئافرەت و نوژدارێن ئافرەت هەبن یان ئەندەزیار دگەل هندێ مە پێدڤی ب ئەندەزیارێن کچ نینە بەلێ هەبوونا ئافرەتێن ماموستا و نوژدارێن ماموستا ژ پێدڤییانە، هەر ئێك ژمە هەڤژینا وی یان خوشکا وی یان دەیکا وی نەخوش بیت دێ چیتە دەف نوژدارا ئافرەت ڤێجا پێدڤییە هەبیت، دا کو ئافرەت ب چیتە دەف ئافرەتێ و زەلام ژی بچیتە دەف زەلامی، وی دەمی دروست نینە ئافرەت ب چیتە دەف نوژدارێ زەلام ئەگەر نوژدارا ئافرەت هەبیت، نوژدار ژی ب خواندنێ دروست دبن، و پاشی جهێ خۆ یێ تایبەت یێ هەی، ئیسلام نابیتە ڕێگر ب چ رەنگا بەلێ جهێ تایبەت بۆ خۆ هەبیت، ئەگەر هەڤژینێ وێ گوتێ دەوامێ نەکە دڤێت ل دەمێ خوازگینییا ب کەتە مەرج، وی دەمی بلا بێژیت ئەز دێ مەهر کەم ب مەرجەکی دەوامێ نەکەت، ئەگەر ئافرەت ڕازی بوو ب مەرجێ وی ناچێبیت دەوامێ بکەت ژبەر کو یا گوتی: (المسلمون علي شروطهم) یا پێدڤییە مروڤێ موسلمان ل دویف مەرجێن خۆ دگەل ئێك کارا بکەن، و ئەگەر ئافرەتێ کرنا دەوامێ ب مەرج دانا دووێ ڕۆژێ دا هەڤژینێ وێ نەبیتە ڕێگر و ئەگەر زەلام ڕازی بوو ناچێبیت ببیتە ڕێگر چونکی سوز یا دایێ نەبیتە ڕێگر ئەگەر بۆ ڕێگر دێ گونەهکاربیت.

و شیرەتا مە بۆ خوشکا ئەڤەیە گوهێ خۆ ب دەنە هەڤژینێت خۆ د چارچوڤێ شەرعی دا  دا ب کەڤنە بەر سیبەرا ڤێ فەرموودا پێغەمبەری ﷺ دەمێ گوتی: "فإذا صلی المرأةُ خمسَها وصامت شهرَها وأُحصن فرجَها وأطاعت زوجَها قيل لها ادخُلي الجنَّةَ من أيِّ أبوابِ الجنَّةِ شئتِ" [صحيح الترغيب و الترهيب (١٩٣١)].

ئانکو: هەر ئافرەتەکا هەر پێنج نڤێژێن خۆ یێن فەرز بکەت و هەیڤا ڕەمەزانێ ب ڕۆژی بیت و دەهمەنا خۆ پارێزیت و گوهداریا هەڤژینێ خۆ بکەت د چوارچوڤێ شەرعی دا ل ڕۆژا دوماهییێ دێ بێژنێ هەرە بەهەشتێ تە کیش دەرگەهـ بڤێت.

ژێدەر: پەرتووکا وەڵامی ڕاست و دروست بۆ ژن و مێردی خوا پەرست - ژ بەرهەمێن سایتێ بەهەشت

(مامۆستا عبدالکریم قادر)